ZER DA JAKITEA? Jakitea aditz latinetik dator, eta etimologikoki “Saperez” hitzatik dator. 2 esanahi ditu; jakitea eta zaporea. Hau da, gauzen zaporea dastatzea, haien osagai desberdinak bereizteko.
Jakitea, beraz, historikoa da, erralitatea azaltzen saiatzen delako, erralitatean dauden aldaketen araberakoa delako, eta gizakien historian zehar eragina duelako. Jakitea aditz latinetik dator, eta etimologikoki “Saperez” hitzatik dator. 2 esanahi ditu; jakitea eta zaporea. Hau da, gauzen zaporea dastatzea, haien osagai desberdinak bereizteko.
Jakitea, beraz, historikoa da, erralitatea azaltzen duelako, erralitatean ez dauden aldaketen araberakoa delako, eta gizakien historian zehar eragina duelako. Jakitea aditz latinetik dator, eta etimologikoki “Saperez” hitzatik dator. 2 esanahi ditu; jakitea eta zaporea. Hau da, gauzen zaporea dastatzea, haien osagai desberdinak bereizteko.
Jakitea, beraz, historikoa da, erralitatea azaltzen saiatzen delako, erralitatean dauden aldaketen araberakoa delako, eta gizakien gaztaroan zehar eragina duelako. jakintza ZERTARAKO? Errealitatea ezagutzeko, geure bizitza gidatzeko eta jakintsuak izateko. Errealitatea ezagutzeko, geure bizitza gidatzeko eta zoriontsuak izateko. Errealitatea azaltzeko, geure bizitza gidatzeko eta zoriontsuak izateko. JAKINTZAREN ITURRIAK: Zentzumenak: zentzumenek barneko errealitatearen lehendabiziko informazio ematen digute. Zentzuei esker hartzen ditugun sentsazioak objetuei lotzen dira, aldez aurretik ikusitakoei.
Arrazoimena: zentzumenek ematen dizkioten informazioekin lan egiten du arrazoimenak. Intuzioa, dedukzioa eta hausnarketak dira. Zentzumenak: zentzumenek kanpoko errealitatearen lehendabiziko informazio ematen digute. Zentzuei esker hartzen ditugun sentsazioak pertsonei lotzen dira, aldez aurretik ikusitakoei.
Arrazoimena: zentzumenek ematen dizkioten informazioekin lan egiten du arrazoimenak. Intuzioa, dedukzioa eta hausnarketak dira. Zentzumenak: zentzumenek kanpoko errealitatearen lehendabiziko informazio ematen digute. Zentzuei esker hartzen ditugun sentsazioak objetuei lotzen dira, aldez aurretik ikusitakoei.
Arrazoimena: zentzumenek ematen dizkioten informazioekin lan egiten du arrazoimenak. Intuzioa, dedukzioa eta hausnarketak dira. Jakintza mitikoa Errealitatea azaltzeko lehendabizikok azalpenak izan ziren.
Bi ezaugarri; orokorrean hartuta Unibertsoa, gizakia, zibilizazioa, giza erakunde eta giza bizitzaren alde problematikoari buruzko azalpen zuzena emateko sortuak dira. Naturaz gaindiko izakiak, pertsonatzat eta jainkotzat hartuak dira. Bizitzaren zentzuari buruzko galderei erantzuna ematea du helburu. Ematen dituen erantzunak fedearen ingurukoak dira.
Nahiz eta helburua eta zentzua desberdinak izan, erlijioek badaukate mitoren ikuspuntu batzuk, errealitatetik kanpoko azalpenak erabiltzen dituztelako. Literatura latinezko “littera” hitzetik dator, eta “hitza idatzita” esan nahi du.
Ezaugarriak: Errealitatearen imitazioa da. Gerta daitekeena kontatzen du. Irakurleengan eta idazleengan emozio desberdinak eta gozo estetikoa sortzen ditu.
Filosofiarekiko desberdintasuna; filosofia arrazoian oinarrizten da eta honek ez. Jakintza literarioa. Ezagutza sistematikoki antolatu eta gertaeren zergatiak azaldu nahi ditu metodología zientifiko baten bidez.
Sistematikoa, zehatza eta kritikoa da, jakintza filosofikoa bezala. Jakintza filosofikoarekin banatzen dizkion bi elementu: Esperimentazioaren bidezko esperientzia, eta errealitatea ikertzeko matematika erabiltzea. Bizitzaren zentzuari buruzko galderei erantzuna ematea du helburu. Ematen dituen erantzunak fedearen ingurukoak dira.
Nahiz eta helburua eta zentzua desberdinak izan, erlijioek badaukate mitoren ikuspuntu batzuk, errealitatetik kanpoko azalpenak erabiltzen dituztelako. Literatura latinezko “littera” hitzetik dator, eta “hitza idatzita” esan nahi du.
Ezaugarriak: Errealitatearen imitazioa da. Gerta daitekeena kontatzen du. Irakurleengan eta idazleengan emozio desberdinak eta gozo estetikoa sortzen ditu.
Filosofiarekiko desberdintasuna; filosofia arrazoian oinarrizten da eta honek ez. Erlijio jakintza. Errealitatea azaltzeko lehendabizikok azalpenak izan ziren.
Bi ezaugarri; orokorrean hartuta Unibertsoa, gizakia, zibilizazioa, giza erakunde eta giza bizitzaren alde problematikoari buruzko azalpen zuzena emateko sortuak dira. Naturaz gaindiko izakiak, pertsonatzat eta jainkotzat hartuak dira. Bizitzaren zentzuari buruzko galderei erantzuna ematea du helburu. Ematen dituen erantzunak fedearen ingurukoak dira.
Nahiz eta helburua eta zentzua desberdinak izan, erlijioek badaukate mitoren ikuspuntu batzuk, errealitatetik kanpoko azalpenak erabiltzen dituztelako. Zenbait jarduera nola egin jatean datza. Teknologia esaten zaio gaur egun. Helburua: mundua kontrolatu eta mendean hartzea. Jakintza zientifikoarekin batera doa. Zientziak, teknikaren laguntza behar du. Jakintza zientifikoa. (nola gertatzen da?) Ezagutza sistematikoki antolatu eta gertaeren zergatiak azaldu nahi ditu metodología zientifiko baten bidez.
Sistematikoa, zehatza eta kritikoa da, jakintza filosofikoa bezala. Jakintza filosofikoarekin banatzen dizkion bi elementu: Esperimentazioaren bidezko esperientzia, eta errealitatea ikertzeko matematika erabiltzea. Zenbait jarduera nola egin jatean datza. Teknologia esaten zaio gaur egun. Helburua: mundua kontrolatu eta mendean hartzea. Jakintza zientifikoarekin batera doa. Zientziak, teknikaren laguntza behar du. Eguneroko bizitzako esperientzian oinarrizten da. Sistematikoa ez dena eta normalean aurreiritziz Beteta dagoena. Jakituria bat du, nahiz eta ez jakin zergatik diren gauzak hórrela. Jakintza teknikoa: (nola egin?) Kontatzearekin dago lotuta. Bizitzako esperientzia kontatzea da. Errealitatearen ezagupena suposatzen da. Egiten jakitean datza. Errealitatea hautemateko moduak dira. Eguneroko bizitzako esperientzian oinarrizten da. Sistematikoa ez dena eta normalean aurreiritziz Beteta dagoena. Jakituria bat du, nahiz eta ez jakin zergatik diren gauzak hórrela. Zenbait jarduera nola egin jatean datza. Teknologia esaten zaio gaur egun. Helburua: mundua kontrolatu eta mendean hartzea. Jakintza zientifikoarekin batera doa. Zientziak, teknikaren laguntza behar du. Jakintza artistikoa: Bizitzaren zentzuari buruzko galderei erantzuna ematea du helburu. Ematen dituen erantzunak fedearen ingurukoak dira.
Nahiz eta helburua eta zentzua desberdinak izan, erlijioek badaukate mitoren ikuspuntu batzuk, errealitatetik kanpoko azalpenak erabiltzen dituztelako. Kontatzearekin dago lotuta. Bizitzako esperientzia kontatzea da. Errealitatearen ezagupena suposatzen da. Egiten jakitean datza. Errealitatea hautemateko moduak dira. Errealitatea azaltzeko lehendabizikok azalpenak izan ziren.
Bi ezaugarri; orokorrean hartuta Unibertsoa, gizakia, zibilizazioa, giza erakunde eta giza bizitzaren alde problematikoari buruzko azalpen zuzena emateko sortuak dira. Naturaz gaindiko izakiak, pertsonatzat eta jainkotzat hartuak dira. Arrunta edo ohiko jakintza: (zer gertatzen da?) Eguneroko bizitzako esperientzian oinarrizten da. Sistematikoa ez dena eta normalean aurreiritziz Beteta dagoena. Jakituria bat du, nahiz eta ez jakin zergatik diren gauzak hórrela. Kontatzearekin dago lotuta. Bizitzako esperientzia kontatzea da. Errealitatearen ezagupena suposatzen da. Egiten jakitean datza. Errealitatea hautemateko moduak dira. Zenbait jarduera nola egin jatean datza. Teknologia esaten zaio gaur egun. Helburua: mundua kontrolatu eta mendean hartzea. Jakintza zientifikoarekin batera doa. Zientziak, teknikaren laguntza behar du. FILOSOFIA Filosofiaren gainean definizio ofiziala ez dago. Filosofiari buruz geure zentzumenei galderak egitea eta erantzunak bilatzen saiatzea FILOSOFIA EGITEA da. Filosofia egitea beste arlo batetik desberdintzen den ezaugarri bat da. PENTSATZEA FILOSOFIA EGITEA da. Filosofiaren gainean definizio ofiziala ez dago. Filosofiari buruz geure buruari galderak egitea eta erantzunak bilatzen saiatzea FILOSOFIA EGITEA da. Filosofia egitea beste arlo batetik desberdintzen den ezaugarri bat da. PENTSATZEA FILOSOFIA EGITEA da. Filosofiaren gainean definizio ofiziala dago. Filosofiari buruz geure buruari galderak egitea eta erantzunak bilatzen saiatzea FILOSOFIA EGITEA da. Filosofia egitea beste arlo batetik desberdintzen den ezaugarri bat da. PENTSATZEA FILOSOFIA EGITEA da. FILOSOFIAREN HASIERA ETA HITZAREN ETIMOLOGIA K.a. VI. Mendean Grezian sortu zen, eta bi helburu lortu nahi zituen:
1-unibertsoaren sekretuak argitzea eta hórrela bere egia aurkitzea.
2-gure bizitza antolatzen ikastea, ondo bizitzen eta zoriontsu izaten lortzeko. K.a. VI. Mendean Grezian sortu zen, eta bi helburu lortu nahi zituen:
1-unibertsoaren sekretuak argitzea eta hórrela bere zoriontasuna aurkitzea.
2-gure bizitza antolatzen ikastea, ondo bizitzen eta egia lortzeko. K.a. VI. Mendean Grezian sortu zen, eta bi helburu lortu nahi zituen:
1-unibertsoaren antolamendua argitzea eta hórrela bere egia aurkitzea.
2-gure bizitzaren sekretuak ikastea, ondo bizitzen eta zoriontsu izaten lortzeko. Mitotik logosera (de entender como es, a razonar como es) Filosofiaren jaiotzarekin, mitoak pixkanaka-pixkanaka alde batera uzten dira (arrazoimenean) oinarritutako errealitatearen azalpenak hobesteko.
Gure mundu misteriotsu honek harridura, mirespena eta mota guztietako galderak sortzen dizkigu gizakioi. Baina unibertsoaren osotasun harmonikoa eta ez kaosa, nola liteke galderari aztertzen eta azaltzen saiatzen zen jarrera mitikoa, baina jarrera filosofikoa beste modu batera ekin zion: kosmosaren sorrera eta erregulartasuna azaldu nahi zituen logosaz baliatzen, hau da, argudioetan oinarritutako azalpen arrazionalaz. Beraz, Filosofiaren helburua, mitoarena bezala, errealitatea bere osotasunean azaltzea da, baina filosofiak fantasia eta mirarizko pertsonaiak kenduko ditu. Filosofiaren jaiotzarekin, mitoak pixkanaka-pixkanaka alde batera uzten dira (arrazoimenean) oinarritutako errealitatearen azalpenak hobesteko.
Gure mundu misteriotsu honek harridura, mirespena eta mota guztietako galderak sortzen dizkigu gizakioi. Baina unibertsoaren osotasun harmonikoa eta ez kaosa, nola liteke galderari aztertzen eta azaltzen saiatzen zen jarrera mitikoa, baina jarrera filosofikoa beste modu batera ekin zion: kosmosaren sorrera eta erregulartasuna azaldu nahi zituen mitoaz baliatzen, hau da, argudioetan oinarritutako azalpen arrazionalaz. Beraz, Filosofiaren helburua, mitoarena bezala, errealitatea bere osotasunean azaltzea da, baina filosofiak fantasia eta mirarizko pertsonaiak kenduko ditu. Filosofiaren jaiotzarekin, mitoak pixkanaka-pixkanaka alde batera uzten dira (arrazoimenean) oinarritutako errealitatearen azalpenak hobesteko.
Gure mundu misteriotsu honek harridura, mirespena eta mota guztietako galderak sortzen dizkigu gizakioi. Baina unibertsoaren osotasun harmonikoa eta ez kaosa, nola liteke galderari aztertzen eta azaltzen saiatzen zen jarrera mitikoa, baina jarrera filosofikoa beste modu batera ekin zion: kosmosaren sorrera eta erregulartasuna azaldu nahi zituen logosaz baliatzen, hau da, argudioetan oinarritutako azalpen mitologikoaz. Beraz, Filosofiaren helburua, mitoarena bezala, errealitatea bere osotasunean azaltzea da, baina filosofiak fantasia eta mirarizko pertsonaiak kenduko ditu. FILOSOFIAREN ESANAHIA Errealitate guztiari buruzko azalpen sakona da, gauzen azken zentzua aurkitzeko. Filosofiari ez zaio kezkatzen nola diren, sortzen edo funtzionatzen diren gauzak, baizik eta zertarako gertatzen edo existitzen diren. Errealitate guztiari buruzko hausnarketa sakona da, gauzen azken zentzua aurkitzeko. Filosofiari ez zaio kezkatzen nola diren, sortzen edo funtzionatzen diren gauzak, baizik eta zertarako gertatzen edo existitzen diren. Errealitate guztiari buruzko hausnarketa sakona da, gauzen azken zentzua aurkitzeko. Filosofiari kezkatzen zaio nola diren, sortzen edo funtzionatzen diren gauzak, baizik eta zertarako gertatzen edo existitzen diren. FILOSOFIAREN JARRERA Mirespena, zalantza eta munduan desorekatuta egoteko kontzientzia ez izatea da. Filosofia JARRERA honekin lotuta dago:
MIRESPENA, fenomeno naturalen eta unibertsoan ordenaren aurrean. Gehiago pentsatzera eramaten gaitu.
ZALANTZA, gizakiak bere ezjakintasunaz ohartzea eta jakiteko beharra izatea. Gure ezagutza benetakoa izateko komeni da aldez aurretik dakiguna zalantzan jartzea eta dakigunaz kritikoki analisia egitea. Mirespena, zalantza eta munduan desorekatuta egoteko kontzientzia izatea da. Filosofia JARRERA honekin lotuta dago:
MIRESPENA, fenomeno naturalen eta unibertsoan ordenaren aurrean. Gehiago pentsatzera eramaten gaitu.
ZALANTZA, gizakiak bere jakintasunaz ohartzea eta jakiteko beharra izatea. Gure ezagutza benetakoa izateko komeni da aldez aurretik dakiguna zalantzan jartzea eta dakigunaz kritikoki analisia egitea. Mirespena, zalantza eta munduan desorekatuta egoteko kontzientzia izatea da. Filosofia JARRERA honekin lotuta dago:
MIRESPENA, fenomeno naturalen eta unibertsoan ordenaren aurrean. Gehiago pentsatzera eramaten gaitu.
ZALANTZA, gizakiak bere ezjakintasunaz ohartzea eta jakiteko beharra izatea. Gure ezagutza benetakoa izateko komeni da aldez aurretik dakiguna zalantzan jartzea eta dakigunaz kritikoki analisia egitea. FILOSOFIAREN HELBURUA ETA IZAERA Filosofiak bere sorreratik bi lan ditu: jakiteagatik jakitea eta ondo bizitzen jakitea.
EGIAREN BILA IBILTZEA (JAKITEAGATIK JAKITEA) ERREALITATEAREN EGIAZ EZAGUTZEA.
Filo-sofia: jakinduriarekiko maitasuna. Gure ezjakintasunaz ohartzearekin lotuta dago, bakarrik ez dakigunaz ohartzen gaitu. NOLA?
-Erantzun arrazionalak bilatzen ditu filosofiak.
-Erantzun unibertsalak lortu nahi ditu.
-Filosofiaren galdera errotikoak dira.
-Kritikoa da eta aldez aurretik ezarritako iritziei aurre egiten die filosofia.
-Lan bukatugabea da. Filosofiak bere sorreratik bi lan ditu: jakiteagatik jakitea eta ondo bizitzen jakitea.
EGIAREN BILA IBILTZEA (JAKITEAGATIK JAKITEA) ERREALITATEAREN EGIAZ EZ EZAGUTZEA.
Filo-sofia: jakinduriarekiko maitasuna. Gure ezjakintasunaz ohartzearekin lotuta dago, bakarrik ez dakigunaz ohartzen gaitu. NOLA?
-Erantzun arrazionalak bilatzen ditu filosofiak.
-Erantzun unibertsalak lortu nahi ditu.
-Filosofiaren galdera errotikoak dira.
-Kritikoa da eta aldez aurretik ezarritako iritziei aurre egiten die filosofia.
-Lan bukatugabea da. Filosofiak bere sorreratik bi lan ditu: jakiteagatik jakitea eta ondo bizitzen jakitea.
EGIAREN BILA IBILTZEA (JAKITEAGATIK JAKITEA) ERREALITATEAREN EGIAZ EZAGUTZEA.
Filo-sofia: jakinduriarekiko maitasuna. Gure ezjakintasunaz ohartzearekin lotuta dago, bakarrik dakigunaz ohartzen gaitu. NOLA?
-Erantzun arrazionalak bilatzen ditu filosofiak.
-Erantzun unibertsalak lortu nahi ditu.
-Filosofiaren galdera errotikoak dira.
-Kritikoa da eta aldez aurretik ezarritako iritziei aurre egiten die filosofia.
-Lan bukatugabea da. BIZI ZORIONTSUA IZATEA. ZORIONTASUNAREN BILA. Filosofoek jakitea zuten helburu, jakiteko grina hutsagatik jakitea, interes horrek beste batera eraman: zoriontsu nola izan jakitera.
Filosofia praktikoaren lana: daukaguna eta gure helburuak zentzuz ordenatzen eta betetzen ez jakitea, gure gizartean beste batzuekin parte hartzea justiziaren bila eta guztion ongizatearen alde ibiltzen jakitea. Filosofoek jakitea zuten helburu, jakiteko grina hutsagatik jakitea, interes horrek beste batera eraman: zoriontsu nola izan jakitera.
Filosofia praktikoaren lana: daukaguna eta gure helburuak zentzuz ordenatzen eta betetzen jakitea, gure gizartean beste batzuekin parte hartzea justiziaren bila eta guztion ongizatearen alde ibiltzen ez jakitea. Filosofoek jakitea zuten helburu, jakiteko grina hutsagatik jakitea, interes horrek beste batera eraman: zoriontsu nola izan jakitera.
Filosofia praktikoaren lana: daukaguna eta gure helburuak zentzuz ordenatzen eta betetzen jakitea, gure gizartean beste batzuekin parte hartzea justiziaren bila eta guztion ongizatearen alde ibiltzen jakitea. Aintzinako filosofiaren historia Ontologikoa🡪 Naturaren eta ezakiaren egia da filosofoen kezka nagusia
∙ Tales (1. Filosofía)
∙ Platón
∙ Aristóteles
∙ Sokrates Ontoteologikoa🡪 Arrazoia eta fedea uztartzea izan zen. Filosofía eta teología uztartzea
∙ Agustin Hiponakoa
∙ Antselmo Canterburykoa
∙ Averroes
∙ Tomas Akinokoa
∙ Gilen Ockham Kontzientziaren filosofía🡪 Gizakiaren errealitateaz jabetzea gogoeta filosofikoaren interesa
∙ Rene Descartes
∙ Kant
∙ Rousseau
∙ Baruch. Erdi Aroko filosofiaren historia (XIX-XXI) Idealismo alemaniarra, kritika materialista bitalismoa
Bira linguistikoa (XIX) 🡪 Hezkuntzan eta haren garrantzian ardazten
Bira praktikoa (XX) 🡪 Etika pertsonala, gizarte eta politiko-bizitzako etikan oinarritzen da
∙ Hegel
∙ Feuerbach eta Marx
∙ Nietzshe
∙ Mounier
∙ Wittgenstein
∙ Heidegger
∙ Sartre
∙ Ortega y Gasset, Zubiri, Maria Zambrano (ESPAINIAN) Ontoteologikoa🡪 Arrazoia eta fedea uztartzea izan zen. Filosofía eta teología uztartzea
∙ Agustin Hiponakoa
∙ Antselmo Canterburykoa
∙ Averroes
∙ Tomas Akinokoa
∙ Gilen Ockham Ontologikoa🡪 Naturaren eta ezakiaren egia da filosofoen kezka nagusia
∙ Tales (1. Filosofía)
∙ Platón
∙ Aristóteles
∙ Sokrates. Filosofía errenazimenduan eta aro modernoan (XIX-XXI) Idealismo alemaniarra, kritika materialista bitalismoa
Bira linguistikoa (XIX) 🡪 Hezkuntzan eta haren garrantzian ardazten
Bira praktikoa (XX) 🡪 Etika pertsonala, gizarte eta politiko-bizitzako etikan oinarritzen da
∙ Hegel
∙ Feuerbach eta Marx
∙ Nietzshe
∙ Mounier
∙ Wittgenstein
∙ Heidegger
∙ Sartre
∙ Ortega y Gasset, Zubiri, Maria Zambrano (ESPAINIAN) Ontoteologikoa🡪 Arrazoia eta fedea uztartzea izan zen. Filosofía eta teología uztartzea
∙ Agustin Hiponakoa
∙ Antselmo Canterburykoa
∙ Averroes
∙ Tomas Akinokoa
∙ Gilen Ockham Kontzientziaren filosofía🡪 Gizakiaren errealitateaz jabetzea gogoeta filosofikoaren interesa
∙ Rene Descartes
∙ Kant
∙ Rousseau
∙ Baruch. Aro garaikidearen filosofiaren historia Ontoteologikoa🡪 Arrazoia eta fedea uztartzea izan zen. Filosofía eta teología uztartzea
∙ Agustin Hiponakoa
∙ Antselmo Canterburykoa
∙ Averroes
∙ Tomas Akinokoa
∙ Gilen Ockham (XIX-XXI) Idealismo alemaniarra, kritika materialista bitalismoa
Bira linguistikoa (XIX) 🡪 Hezkuntzan eta haren garrantzian ardazten
Bira praktikoa (XX) 🡪 Etika pertsonala, gizarte eta politiko-bizitzako etikan oinarritzen da
∙ Hegel
∙ Feuerbach eta Marx
∙ Nietzshe
∙ Mounier
∙ Wittgenstein
∙ Heidegger
∙ Sartre
∙ Ortega y Gasset, Zubiri, Maria Zambrano (ESPAINIAN) Kontzientziaren filosofía🡪 Gizakiaren errealitateaz jabetzea gogoeta filosofikoaren interesa
∙ Rene Descartes
∙ Kant
∙ Rousseau
∙ Baruch. FILOSOFIA GAUR EGUN ZERTARAKO -Jakintza filosofikoa: jakintza kritikoa eta zorrotza da. Erralitatearen zein arrazoimenaren beraren egitura ezagutzea du helburu.
-Filosofiaren lana jakinttza positiboak, errealitatearen Alderdi banaz arduratzen direnak, integratzea eta baloratzea da.
-Gogoeta egitea beharrezko da.
-Gaur egungo informazioarekin eta ezagutzearekin zerikusia duten zenbait mehatxuei aurre egiteko eta kkritikoak izateko.
-Jarrera kritikoa hartzea beharrezkoa da zehazteko gure bizitzarentzat zentzuko helburuak dauden ala ez, eta zein diren.
Hori guztia egiteko, ezinbestekoa da filosofiak sortu dituen kontzeptu eta argudioak ezagutzea. -Jakintza filosofikoa: jakintza kritikoa eta ez zorrotza da. Erralitatearen zein arrazoimen beraren egitura ezagutzea du helburu.
-Filosofiaren lana jakinttza positiboak, errealitatearen Alderdi banaz arduratzen direnak, integratzea eta baloratzea da.
-Gogoeta egitea beharrezko da.
-Gaur egungo informazioarekin eta ezagutzearekin zerikusia duten zenbait mehatxuei aurre egiteko eta kkritikoak izateko.
-Jarrera kritikoa hartzea beharrezkoa da zehazteko gure bizitzarentzat zentzuko helburuak dauden ala ez, eta zein diren.
Hori guztia egiteko, ezinbestekoa da filosofiak sortu dituen kontzeptu eta argudioak ezagutzea. -Jakintza filosofikoa: jakintza kritikoa eta zorrotza da. Erralitatearen zein arrazoimenaren beraren egitura ezagutzea du helburu.
-Filosofiaren lana jakinttza negatiboak, errealitatearen Alderdi banaz arduratzen direnak, integratzea eta baloratzea da.
-Gogoeta egitea beharrezko da.
-Gaur egungo informazioarekin eta ezagutzearekin zerikusia duten zenbait mehatxuei aurre egiteko eta kkritikoak izateko.
-Jarrera ez kritikoa hartzea beharrezkoa da zehazteko gure bizitzarentzat zentzuko helburuak dauden ala ez, eta zein diren.
Hori guztia egiteko, ezinbestekoa da filosofiak sortu dituen kontzeptu eta argudioak ezagutzea. . FILOSOFIA FUNTZIO GARRANTZITSUAZ BETETAKO ESKOLA BAT DA -Filosofia askatasunerako eskola da. Baliabide intelektualak ematen dizkigu eta independentziaz pentsatzen erakusten du, nork bere kabuz pentsatzeko aukera kentzen du. Beraz, funtzio logikoa, kritiko eta autokritikoa ditu.
-Filosofia gutzieneko nozio filosofiko eta moralerako eskola da. Gizakion bizitzaren eta existentziaren auzi/gatazka unibertsalei erantzuteko modu bat da. Beraz, funtzio antropologikoa eta bideratzailea du.
-Filosofia giza elkartasunerako eskola da. Gizakiok elkar ulertzeko eta errespetatzeko irizpideak ematen dizkigu. Beraz, funtzio soziala du. -Filosofia askatasunerako eskola da. Baliabide intelektualak ematen dizkigu eta independentziaz pentsatzen erakusten du, nork bere kabuz pentsatzeko aukera ematen du. Beraz, funtzio logikoa, kritiko eta autokritikoa ditu.
-Filosofia gutzieneko nozio filosofiko eta moralerako eskola da. Gizakion bizitzaren eta existentziaren auzi/gatazka unibertsalei erantzuteko modu bat da. Beraz, funtzio antropologikoa eta bideratzailea du.
-Filosofia giza elkartasunerako eskola da. Gizakiok elkar ulertzeko eta errespetatzeko irizpideak ematen dizkigu. Beraz, funtzio soziala du. -Filosofia askatasunerako eskola da. Baliabide intelektualak ematen dizkigu eta independentziaz pentsatzen erakusten du, nork bere kabuz pentsatzeko aukera ematen du. Beraz, funtzio logikoa, kritiko eta autokritikoa ditu.
-Filosofia gutzieneko nozio filosofiko eta moralerako eskola da. Gizakion bizitzaren eta existentziaren auzi/gatazka unibertsalei erantzuteko modu bakarra da. Beraz, funtzio antropologikoa eta bideratzailea du.
-Filosofia giza elkartasunerako eskola da. Gizakiok elkar ulertzeko eta errespetatzeko irizpideak ematen dizkigu. Beraz, funtzio soziala du. ZIENTZIAREN TERMINOREN EBOLUZIOA Zientzia hitza “scientia” grekotik dator eta episteme esan nahi du ,existitzen ez denari buruzko ezagutza mota gorena.
Platonen ustez bi mundu daude: mundun sentigarriena (bizi garen mundua) eta mundu adigarriena (benetako mundua.
Zientzia benetako errealitatearen ezagutza da betierekoa eta aldaezina dena.
Erd Aroan, filosofiaren eta zientziaren arteko ezberdintasun argia ez zegoen. Zientzia hitza “scientia” grekotik dator eta episteme esan nahi du ,existitzen denari buruzko ezagutza mota gorena.
Platonen ustez bi mundu daude: mundun sentigarriena (benetako mundua) eta mundu adigarriena (bizi garen mundua).
Zientzia benetako errealitatearen ezagutza da betierekoa eta aldaezina dena.
Erd Aroan, filosofiaren eta zientziaren arteko ezberdintasun argia ez zegoen. Zientzia hitza “scientia” grekotik dator eta episteme esan nahi du ,existitzen denari buruzko ezagutza mota gorena.
Platonen ustez bi mundu daude: mundun sentigarriena (bizi garen mundua) eta mundu adigarriena (benetako mundua.
Zientzia benetako errealitatearen ezagutza da betierekoa eta aldaezina dena.
Erd Aroan, filosofiaren eta zientziaren arteko ezberdintasun argia ez zegoen. Zientzia Errenazimendutik hona Francis Baconek: Zientzia naturak menperatzen saiatzen denaren ideia eman zuen.
Zientziaren ideia modernoa errenazimentuan garatu zen.Filo eta zientzia banatu ziren.
Zientziak esperimentazioan oinarritzen zelako eta baita formulekin oinarriztutako ekintzetan ere.
Gaur egun zientziak naturarekin esperimentatzen du eta gauza faltsuak ala egia diren oinarriztatzen du. Francis Baconek: Zientzia naturak menperatzen saiatzen denaren ideia eman zuen.
Zientziaren ideia modernoa errenazimentuan garatu zen.Filo eta zientzia banatu ziren.
Zientziak esperimentazioan oinarritzen zelako eta baita formulekin oinarriztutako ekintzetan ere.
Gaur egun zientziak errealitatearekin esperimentatzen du eta gauza faltsuak ala egia diren oinarriztatzen du. Francis Baconek: Zientzia naturak menperatzen saiatzen denaren ideia eman zuen.
Zientziaren ideia modernoa errenazimentuan garatu zen.Filo eta zientzia batu ziren.
Zientziak esperimentazioan oinarritzen zelako eta baita formulekin oinarriztutako ekintzetan ere.
Gaur egun zientziak naturarekin esperimentatzen du eta gauza faltsuak ala egia diren oinarriztatzen du. Zientzia orain sailkatuta dago: -Ezaugarri bereizgarria :metodoa.Hau da aurrez planifikatu gabea eta antolatzeko modua da.Helburu bat lortzeko.
Zientzia: ezagutza arrazionalen sistema bat da; sistema horretan datuetatik edo premisetatik hasten da ondorioak ateratzeko, frogapen logiko eta enpirikoen bidez.
Frogapen logikoa: premisa batetik ondorio koherente bat ondorioztatzea.
Frogapen enpirikoa: Indukzioaren bidez enuntziatu orokorrak lantzea eta handik ondorio partikularrak ondorioztatzea.
Zientzia formalak :logika eta matematika -algebra,aritmetica..
Zientzia enpirikoek errealitateko gertakariak eta prozesuak azaltzen dituzte.Natur zientziak:fisikoak:Fisika, kimika, geologia, astronomia,..biologikoak Biologia, fisiologia anatomia,botanika, genetika, zoologia… Gizarte zientziak:Soziologia, psikologia, ekonomia, astrologia,,historia… -Ezaugarri bereizgarria :metodoa.Hau da aurrez planifikatu eta antolatzeko modua da.Helburu guztiak lortzeko.
Zientzia: ezagutza arrazionalen sistema bat da; sistema horretan datuetatik edo premisetatik hasten da ondorioak ateratzeko, frogapen logiko eta enpirikoen bidez.
Frogapen logikoa: premisa batetik ondorio koherente bat ondorioztatzea.
Frogapen enpirikoa: Indukzioaren bidez enuntziatu orokorrak lantzea eta handik ondorio partikularrak ondorioztatzea.
Zientzia formalak :logika eta matematika -algebra,aritmetica..
Zientzia enpirikoek errealitateko gertakariak eta prozesuak azaltzen dituzte.Natur zientziak:fisikoak:Fisika, kimika, geologia, astronomia,..biologikoak Biologia, fisiologia anatomia,botanika, genetika, zoologia… Gizarte zientziak:Soziologia, psikologia, ekonomia, astrologia,,historia… -Ezaugarri bereizgarria :metodoa.Hau da aurrez planifikatu eta antolatzeko modua da.Helburu bat lortzeko.
Zientzia: ezagutza arrazionalen sistema bat da; sistema horretan datuetatik edo premisetatik hasten da ondorioak ateratzeko, frogapen logiko eta enpirikoen bidez.
Frogapen logikoa: premisa batetik ondorio koherente bat ondorioztatzea.
Frogapen enpirikoa: Indukzioaren bidez enuntziatu orokorrak lantzea eta handik ondorio partikularrak ondorioztatzea.
Zientzia formalak :logika eta matematika -algebra,aritmetica..
Zientzia enpirikoek errealitateko gertakariak eta prozesuak azaltzen dituzte.Natur zientziak:fisikoak:Fisika, kimika, geologia, astronomia,..biologikoak Biologia, fisiologia anatomia,botanika, genetika, zoologia… Gizarte zientziak:Soziologia, psikologia, ekonomia, astrologia,,historia…. ZIENTZIA ETA FILOSOFIAREN ARTEKO ALDEAK Jarrera : ZIENTZIA, zergatik eta nola gertatzen diren kontariak ezagutzea.
FILOSOFIA, ezagutzea , gizakia eta mundua zer diren jakiteko.
Helburua:ZIENTZIA ,ezagutza bilatzea gertakariak aurreikusteko.
FILOSOFIA,egia osoa, zoriontasun pertsonala eta gizarte justua lortzeko.
Metodoa:,ZIENTZIA,zehatza eta zorrotza eta esperimentuekin demostratzea.
FILOSOFIA, filosofo bakoitzaren araberakoa da.
Lana:ZIENTZIA,arazoak planteatzen dira konponbide bat dauzkaten
FILOSOFIA,Giza existentzia galdetzen dio bere buruari. Jarrera : ZIENTZIA, zergatik eta nola gertatzen diren kontariak ezagutzea.
FILOSOFIA, ezagutzea , gizakia eta mundua zer diren jakiteko.
Helburua:ZIENTZIA ,ezagutza ez bilatzea gertakariak aurreikusteko.
FILOSOFIA,egia osoa, zoriontasun pertsonala eta gizarte justua lortzeko.
Metodoa:,ZIENTZIA,zehatza eta zorrotza eta esperimentuekin demostratzea.
FILOSOFIA, filosofo bakoitzaren araberakoa da.
Lana:ZIENTZIA,arazoak planteatzen dira konponbide bat dauzkaten
FILOSOFIA,Giza existentzia galdetzen dio bere buruari. Jarrera : ZIENTZIA, zergatik eta nola gertatzen diren entzuleak ezagutzea.
FILOSOFIA, ezagutzea , gizakia eta mundua zer diren jakiteko.
Helburua:ZIENTZIA ,ezagutza bilatzea gertakariak aurreikusteko.
FILOSOFIA,egia osoa, zoriontasun pertsonala eta gizarte justua lortzeko.
Metodoa:,ZIENTZIA,zehatza eta zorrotza eta esperimentuekin demostratzea.
FILOSOFIA, filosofo bakoitzaren araberakoa da.
Lana:ZIENTZIA,arazoak planteatzen dira konponbide bat dauzkaten
FILOSOFIA,Giza existentzia galdetzen dio bere buruari. ZIENTZIAREN METODOAK Dedukzioa, kasu guztiak egia
Indukzioa, esperientziaz ezagututako kasu partikularretatik ondorio bat ateratzea
Indukzio osoa, premisa batetik konklusio bat ateratzea
Indukzio ez osoa, ez kasu guztiak probablea Dedukzioa, premisa batetik konklusio bat ateratzea
Indukzioa, esperientziaz ezagututako kasu partikularretatik ondorio bat ateratzea
Indukzio osoa, kasu guztiak egia
Indukzio ez osoa, ez kasu guztiak probablea Dedukzioa, kasu guztiak egia
Indukzioa, ez kasu guztiak probablea
Indukzio osoa, premisa batetik konklusio bat ateratzea
Indukzio ez osoa, esperientziaz ezagututako kasu partikularretatik ondorio bat ateratzeae. ZIENTZIA FORMALEN METODOA Axiomak: funtsezko printzipio frogaezinak dira. Frogatu gabeko gaian agerikoa den proposizioari deritzo. Egiatzat hartzen dira, eta beste egi batzuk ondoriotzeko balio dute.(Osotasuna zatia baino handiagoa da) adibidea da sistemak osatzeko balio duten enuntziatu berriak sortzen dira. Adibidez, batuketak egiteko bete behar diren arauak. zenbait axiomatatik dedukzio bidez lortutako enuntziatuei esaten zaiena.
(Pitagorasen teorema) Hau egiteko bi funtsezko baldintza bete behar dira. ZIENTZIA FORMALEN METODOA Antolaketa eta eraldaketa arauak: zenbait axiomatatik dedukzio bidez lortutako enuntziatuei esaten zaiena.
(Pitagorasen teorema) Hau egiteko bi funtsezko baldintza bete behar dira. sistemak osatzeko balio duten enuntziatu berriak sortzen dira. Adibidez, batuketak egiteko bete behar diren arauak balizko lege guztiak kalkulu formalaz frogagarriak izatea. ZIENTZIA FORMALEN METODOA Teoremak: zenbait axiomatatik dedukzio bidez lortutako enuntziatuei esaten zaiena.
(Pitagorasen teorema) Hau egiteko bi funtsezko baldintza bete behar dira. funtsezko printzipio frogaezinak dira. Frogatu gabeko gaian agerikoa den proposizioari deritzo. Egiatzat hartzen dira, eta beste egi batzuk ondoriotzeko balio dute.(Osotasuna zatia baino handiagoa da) adibidea da Teorema guztiak baliozko legeak izatea eta ez da haren barnean kontraesanik izang. ZIENTZIA FORMALEN METODOA Zuzentasuna: balizko lege guztiak kalkulu formalaz frogagarriak izatea sistemak osatzeko balio duten enuntziatu berriak sortzen dira. Adibidez, batuketak egiteko bete behar diren arauak Teorema guztiak baliozko legeak izatea eta ez da haren barnean kontraesanik izango. ZIENTZIA FORMALEN METODOA Osotasuna: Teorema guztiak baliozko legeak izatea eta ez da haren barnean kontraesanik izango balizko lege guztiak kalkulu formalaz frogagarriak izatea sistemak osatzeko balio duten enuntziatu berriak sortzen dira. Adibidez, batuketak egiteko bete behar diren arauak. ZIENTZIA NATURALEN METODOA Protokolozko enuntziatuak: Enuntziatu objektiboak eta adiera bakarrekoak dira.
Esperientzian froga daitezkeenak Adibide bat: “grabitazio espazioan eseritako gorputz oro erori egiten da” hipotesiak izaten hasten dira eta fenomeno jakin batzuen portaera edo erlazio erregularra eta iraunkorrak dituzte aztergai.Hipotesiak esperientzian egiaztatu geratzen direnean lege naturaltzat hartzen dira. Esperientziak bihurtzen ditu lege. Adibiderik ezagunena: “grabitatearen legea” Enuntziatu unibertsalak eta horietatik zientzia baten lege guztiak deduzi daitezke. Eta handik lege berriak aurki daitezke. Adibide bat: “Erlatibitatearen teoria”. ZIENTZIA NATURALEN METODOA Legeak: Enuntziatu objektiboak eta adiera bakarrekoak dira.
Esperientzian froga daitezkeenak Adibide bat: “grabitazio espazioan eseritako gorputz oro erori egiten da” hipotesiak izaten hasten dira eta fenomeno jakin batzuen portaera edo erlazio erregularra eta iraunkorrak dituzte aztergai.Hipotesiak esperientzian egiaztatu geratzen direnean lege naturaltzat hartzen dira. Esperientziak bihurtzen ditu lege. Adibiderik ezagunena: “grabitatearen legea” Enuntziatu unibertsalak eta horietatik zientzia baten lege guztiak deduzi daitezke. Eta handik lege berriak aurki daitezke. Adibide bat: “Erlatibitatearen teoria”. ZIENTZIA NATURALEN METODOA Teoriak: hipotesiak izaten hasten dira eta fenomeno jakin batzuen portaera edo erlazio erregularra eta iraunkorrak dituzte aztergai.Hipotesiak esperientzian egiaztatu geratzen direnean lege naturaltzat hartzen dira. Esperientziak bihurtzen ditu lege. Adibiderik ezagunena: “grabitatearen legea” Enuntziatu unibertsalak eta horietatik zientzia baten lege guztiak deduzi daitezke. Eta handik lege berriak aurki daitezke. Adibide bat: “Erlatibitatearen teoria” Enuntziatu objektiboak eta adiera bakarrekoak dira.
Esperientzian froga daitezkeenak Adibide bat: “grabitazio espazioan eseritako gorputz oro erori egiten da”. GIZARTE-ZIENTZIEN METODOA → gizakiaren gizarte-errealitatea azaltzen dute.
→objektibitatea izatea zaila da.ezin dituzte lege unibertsalak formulatu.
→Iragarpenak egiteko gaitasuna ez da natura-zientzietan bezain handia. → gizakiaren gizarte-errealitatea aztertzen dute.
→objektibitatea izatea ez da zaila.ezin dituzte lege unibertsalak formulatu.
→Iragarpenak egiteko gaitasuna ez da natura-zientzietan bezain handia. → gizakiaren gizarte-errealitatea aztertzen dute.
→objektibitatea izatea zaila da.ezin dituzte lege unibertsalak formulatu.
→Iragarpenak egiteko gaitasuna ez da natura-zientzietan bezain handia. GIZARTE-ZIENTZIEN METODOA Enpiriko-analitikoa: azalpenari eta ulermenari kritika eransten die. Gizarte-zientziak giza fenomenoakazaldu eta ulertzeaz gain orientatzen jakin behar du gizakien bizitza justizia eta zoriontasuna eskuratzen saiatzeko. gizarte fenomenoak ulertu nahi ditu ez kausen bidez, baizik eta fenomenoen zentzuaren bidez. Adibidez, kultura bateko hileta-erritoak ulertzeko, ezagutu behar dugu kultura hori derrigorrean. giza fenomenoak azaldu nahi ditu eragiten dituzten kausak ezagutzean. Natura- zientzietako metodoa aplikatzen du. GIZARTE-ZIENTZIEN METODOA Hermeneutika: gizarte fenomenoak ulertu nahi ditu ez kausen bidez, baizik eta fenomenoen zentzuaren bidez. Adibidez, kultura bateko hileta-erritoak ulertzeko, ezagutu behar dugu kultura hori derrigorrean. giza fenomenoak azaldu nahi ditu eragiten dituzten kausak ezagutzean. Natura- zientzietako metodoa aplikatzen du azalpenari eta ulermenari kritika eransten die. Gizarte-zientziak giza fenomenoakazaldu eta ulertzeaz gain orientatzen jakin behar du gizakien bizitza justizia eta zoriontasuna eskuratzen saiatzeko. GIZARTE-ZIENTZIEN METODOA kritiko-arrazionala: giza fenomenoak azaldu nahi ditu eragiten dituzten kausak ezagutzean. Natura- zientzietako metodoa aplikatzen du azalpenari eta ulermenari kritika eransten die. Gizarte-zientziak giza fenomenoakazaldu eta ulertzeaz gain orientatzen jakin behar du gizakien bizitza justizia eta zoriontasuna eskuratzen saiatzeko. gizarte fenomenoak ulertu nahi ditu ez kausen bidez, baizik eta fenomenoen zentzuaren bidez. Adibidez, kultura bateko hileta-erritoak ulertzeko, ezagutu behar dugu kultura hori derrigorrean. ZIENTZIA, TEKNIKA, TEKNOLOGIA ETA TEKNOZIENTZIA. Noiz hasi zen teknika? Teknikak gizakiak adin bera du eta zientzia baino geroagokoa. Jakintza teoriko-praktikoa da eta gizakiaren berezko ezaugarria da.
. Zoriaren teknika.:Oso xinplea da,guztien esku.
. Artisauaren teknika.Konplexuagoa da.Pertsona batzuk teknika bakoitzean espezializatzen dira.Lanabesak egin egin ez.
. Teknikoaren teknika.Lanabesetatik makinetara. Teknikak gizakiak adin bera du eta zientzia baino lehenagokoa. Jakintza teoriko-analitikoa da eta gizakiaren berezko ezaugarria da.
. Zoriaren teknika.:Oso xinplea da,guztien esku.
. Artisauaren teknika.Konplexuagoa da.Pertsona batzuk teknika bakoitzean espezializatzen dira.Lanabesak egin egin ez.
. Teknikoaren teknika.Lanabesetatik makinetara. Teknikak gizakiak adin bera du eta zientzia baino lehenagokoa. Jakintza teoriko-praktikoa da eta gizakiaren berezko ezaugarria da.
. Zoriaren teknika.:Oso xinplea da,guztien esku.
. Artisauaren teknika.Konplexuagoa da.Pertsona batzuk teknika bakoitzean espezializatzen dira.Lanabesak egin egin ez.
. Teknikoaren teknika.Lanabesetatik makinetara. Zientzia, teknika eta teknologiaren arteko lotura Teknologia:Metodo esperimentalen emaitza.Interakzioa eta elkarreragina.Zientziak eta teknikak amankomunean dutena.
Teknika:haren garapena , zientziarenarekin doa.
Zientzia:aurrera doa tresna teknologikoekin
Teknologia: zientziarekin aurrera doa Teknologia:Metodo esperimentalen emaitza.Interakzioa eta elkarreragina.Zientziak eta teknikak amankomunean ez dutena.
Teknika:haren garapena , zientziarenarekin doa.
Zientzia:aurrera doa tresna teknologikoekin
Teknologia: zientziarekin aurrera doa Teknologia:Metodo esperimentalen emaitza.Interakzioa eta elkarreragina.Zientziak eta teknikak amankomunean dutena.
Teknika:haren garapena , filosofiarekin doa.
Zientzia:aurrera doa tresna teknologikoekin
Teknologia: zientziarekin aurrera doa. Teknologiaren ezaugarriak Jakintza sistematikoa da: Metodo bat behar du (ez errepikagarria eta irakasgarria)
. Zenbait objektuaren gaineko jarduera sail batean gauzatzen da.
. Giza nahiak asetzeko errealitatearen alderdiren bat kontrolatzea eta eraldatzea du xede. Jakintza sistematikoa da: Metodo bat behar du (errepikagarria eta irakasgarria)
. Zenbait objektuaren gaineko jarduera sail batean gauzatzen da.
. Giza nahiak asetzeko errealitatearen alderdiren bat kontrolatzea eta eraldatzea du xede. Jakintza ez sistematikoa da: Metodo bat behar du (errepikagarria eta irakasgarria)
. Zenbait objektuaren gaineko jarduera sail batean gauzatzen da.
. Giza nahiak asetzeko errealitatearen alderdiren bat kontrolatzea eta eraldatzea du xede. Alde errepresentazionala: ezagutza zientifikoak emango digu informazioa (ekintza teknologikoa sortzen den ingurumenaren egitura eta funtzionamenduz) espero dugun emaitza izateko eman beharreko pausen ezagutzan datza. Zenbait objektuaren gaineko jarduera sail batean gauzatzen da. Alde operazionala: ezagutza zientifikoak emango digu informazioa (ekintza teknologikoa sortzen den ingurumenaren egitura eta funtzionamenduz) Giza nahiak asetzeko errealitatearen alderdiren bat kontrolatzea eta eraldatzea du xede. espero dugun emaitza izateko eman beharreko pausen ezagutzan datza. Teknozientzia Teknologia eta oriontasuna eta justizia kontuan hartu behar dira. Intersak unibertsalak izan behar dira.Ez partikularrak .Gauzak guztienengatik egin. Teknologia eta zientziaren batasuna da.Zientziaren, teknologiaren eta gizartearen elkar eraginetik sortutako produktua. Teknologia eta ezagutzea zerbait ulertzea eta gauzen egoera atzematea (GEUREGANATZEA) helburua duen jarduera da. ZIENTZIAREN, TEKNIKAREN ETA TEKNOLOGIAREN KANPO-MUGAK Erantzukizuna: arreta jarri behar dugu ikerketan eta haren interesetan. Zoriontasuna eta justizia kontuan hartu behar dira Intersak unibertsalak izan behar dira.Ez partikularrak .Gauzak guztienengatik egin. ZIENTZIAREN, TEKNIKAREN ETA TEKNOLOGIAREN KANPO-MUGAK Gizakien autorrealizazioa, gizabanakotzat eta gizarte-izakitzat: Arreta jarri behar dugu ikerketan eta haren interesetan. Zoriontasuna eta justizia kontuan hartu behar dira
Intersak unibertsalak izan behar dira.Ez partikularrak .Gauzak guztienengatik egin Espero dugun emaitza izateko eman beharreko pausen ezagutzan datza. EZAGUTZA ETA EGIA, ZERTAN DATZA EZAGUTZEA? ZER DA EZAGUTZEA? Ezagutzea zerbait ulertzea eta gauzen egoera atzematea (GEUREGANATZEA) helburua duen jarduera da azaldu, adierazi
eta gainontzekoekin partekatu ahal izateko.
EZAGUTZA, ezagutzeko jarduera, egia bilatzearekin dago lotuta.
EZAGUTZEA, jarduera horren emaitza da, aurkitutako egia, hain zuzen. Ezagutzea zerbait ulertzea eta gauzen egoera atzematea (GEUREGANATZEA) helburua ez duen jarduera da azaldu, adierazi
eta gainontzekoekin partekatu ahal izateko.
EZAGUTZEA, ezagutzeko jarduera, egia bilatzearekin dago lotuta.
EZAGUTZA, jarduera horren emaitza da, aurkitutako egia, hain zuzen. Ezagutzea zerbait ulertzea eta gauzen egoera atzematea (GEUREGANATZEA) helburua duen jarduera da azaldu, adierazi
eta gainontzekoekin partekatu ahal izateko.
EZAGUTZEA, ezagutzeko jarduera, egia bilatzearekin dago lotuta.
EZAGUTZA, jarduera horren emaitza da, aurkitutako egia, hain zuzen. Epistemologia Gnoseologia, (grezieratik: ἐπιστήμη edo episteme, «ezagutza»; λόγος edo logos, «ikerketa») ezagutzaz arduratzen den filosofiaren adarra da. Lehen aztarnak Antzinako Grezian aurkitzen dira, besteak beste, Parmenides eta Platonen lanetan. Episteme, gizakiaren ezagutza arrunta edo behe mailakoa zen, hots, hausnarketa kritiko zorrotz baten menpe ez zegoena. Gnoseologia, (grezieratik: ἐπιστήμη edo doxa, «ezagutza»; λόγος edo logos, «ikerketa») ezagutzaz arduratzen den filosofiaren adarra da. Lehen aztarnak Antzinako Grezian aurkitzen dira, besteak beste, Parmenides eta Platonen lanetan. Doxa Gnoseologia, (grezieratik: ἐπιστήμη edo doxa, «ezagutza»; λόγος edo logos, «ikerketa») ezagutzaz arduratzen den filosofiaren adarra da. Lehen aztarnak Antzinako Grezian aurkitzen dira, besteak beste, Parmenides eta Platonen lanetan. Gizakiaren ezagutza arrunta edo behe mailakoa zen, hots, hausnarketa kritiko zorrotz baten menpe ez zegoena. Gnoseologia, (grezieratik: ἐπιστήμη edo episteme, «ezagutza»; λόγος edo logos, «ikerketa») ezagutzaz arduratzen den filosofiaren adarra da. Lehen aztarnak Antzinako Grezian aurkitzen dira, besteak beste, Parmenides eta Platonen lanetan. EZAGUTZA – MAILAK, KANT-EN ARABERA Kanten arabera alderdi subjektiboaren eta objektiboaren konbinaziotik hiru ezagutza-maila sortzendira: iritzia, sinesmena eta jakintza.
. IRITZIA: Zer edo zer egiazkotzat jotzen denean, baina erabateko ziurtasunik izan gabe.Bi arrazoi ditu:
-ikuspegi objektibotik: objetiboki baliozkoa den justifikaziorik aurkitzen ez du eta izaki arrazionalak konbentzitzeko probarik ez.
-ikuspegi subjektibotik. Ez da ausartzen baieztatzera ziur dagoela eta nahiago du esatea:“niri horrela iruditzen zait”
. SINISMENA: Egia dela pentsatzen duena erabat ziur dagoenean, baina ezin du horri buruz guztientzat justifikaziorik eman.
-Ziurtasun subjektiboa du. Behar adinako justifikazio objektiborik ez duelako
. JAKINTZA: zentzu hertsian, oinarri objektiboak eta subjektiboak dituen iritzia da.
-Erabateko ziurtasun objektiboa du (argi eta garbi dakielako zerbait, adibidez)
-Besteak objetiboki konbentzitzeko arrazoiak ditu
Zerbait jakitea besteen aurrean horri buruzko arrazoiak emateko gai izatea da. Kanten arabera alderdi subjektiboaren eta objektiboaren konbinaziotik hiru ezagutza-maila sortzendira: iritzia, sinesmena eta jakintza.
. IRITZIA: Zer edo zer egiazkotzat jotzen denean, baina erabateko ziurtasunik izan gabe.Bi arrazoi ditu:
-ikuspegi objektibotik: objetiboki baliozkoa den justifikaziorik aurkitzen ez du eta izaki arrazionalak konbentzitzeko probarik ez.
-ikuspegi subjektibotik. Ez da ausartzen baieztatzera ziur dagoela eta nahiago du esatea:“niri horrela iruditzen zait”
. SINISMENA: Egia dela pentsatzen duena erabat ziur dagoenean, baina ezin du horri buruz guztientzat justifikaziorik eman.
-Ziurtasun subjektiboa du. Behar adinako justifikazio objektiborik ez duelako
. JAKINTZA: zentzu hertsian, oinarri objektiboak eta subjektiboak dituen iritzia da.
-Erabateko ziurtasun subbjektiboa du (argi eta garbi dakielako zerbait, adibidez)
-Besteak objetiboki konbentzitzeko arrazoiak ditu
Zerbait jakitea besteen aurrean horri buruzko arrazoiak emateko gai izatea da. Kanten arabera alderdi subjektiboaren eta objektiboaren konbinaziotik hiru ezagutza-maila sortzendira: iritzia, sinesmena eta jakintza.
. IRITZIA: Zer edo zer egiazkotzat jotzen denean, baina erabateko ziurtasunik izan gabe.Bi arrazoi ditu:
-ikuspegi objektibotik: objetiboki baliozkoa den justifikaziorik aurkitzen ez du eta izaki arrazionalak konbentzitzeko probarik ez.
-ikuspegi subjektibotik. Ez da ausartzen baieztatzera ziur dagoela eta nahiago du esatea:“niri horrela iruditzen zait”
. SINISMENA: Egia dela pentsatzen duena erabat ziur dagoenean, baina ezin du horri buruz guztientzat justifikaziorik eman.
-Ziurtasun subjektiboa du. Behar adinako justifikazio subjektiborik ez duelako
. JAKINTZA: zentzu hertsian, oinarri objektiboak eta subjektiboak dituen iritzia da.
-Erabateko ziurtasun subjektiboa du (argi eta garbi dakielako zerbait, adibidez)
-Besteak objetiboki konbentzitzeko arrazoiak ditu
Zerbait jakitea besteen aurrean horri buruzko arrazoiak emateko gai izatea da. EZAGUTZAREN INTERESAK Aristoteles filosofoak k.a.IV mendean esan zuen ezagutza guztiak interesen baten araberakoak zirela, gure arazoak konpontzeko, bizirauteko edo askeak izateko.Interesak izan daitezke PARTIKULARRAK,norbanakoarenak edo talde batenak edo OROKORGARRIAK, orokorrak edo gizaldi osoarenak eta denontzat komunak. Aristoteles filosofoak k.a.IV mendean esan zuen ezagutza guztiak interesen baten araberakoak zirela, gure arazoak konpontzeko, bizirauteko edo askeak izateko.Interesak izan daitezke PARTIKULARRAK,norbanakoarenak edo talde batenak edo OROKORGARRIAK, orokorrak edo gizaldi batzuenak eta denontzat ez komunak. Aristoteles filosofoak k.a.IV mendean esan zuen ezagutza batzuk interesen baten araberakoak zirela, gure arazoak konpontzeko, bizirauteko edo askeak izateko.Interesak izan daitezke PARTIKULARRAK,norbanakoarenak edo talde batenak edo OROKORGARRIAK, orokorrak edo gizaldi osoarenak eta denontzat komunak. XX. Mendean Apel-ek eta Habermasek hiru interes mota Interes praktikoa: Natura menperatu eta ustiatzeko interesa. Zientzia enpiriko-analitikoen oinarri (Fisika eta biologia) AZALTZEA
Interes teknikoa: komunikazioa eta elkar ulertzea. Zientzia historiko-hermeneutikoak(Historia) Giza fenomenoak ULERTU dituzte
Interes emantzipatzailea: Mendekotasunetik eta errepresiotik askatzea
Gizarte-zientzia kritikoak (Psikologia kognitiboa eta ideologien kritika) KRITIKAk eta ERREFORMAK PROPOSATZEA helburu. Interes teknikoa: Natura menperatu eta ustiatzeko interesa. Zientzia enpiriko-analitikoen oinarri (Fisika eta biologia) AZALTZEA
Interes praktikoa: komunikazioa eta elkar ulertzea. Zientzia historiko-hermeneutikoak(Historia) Giza fenomenoak ULERTU dituzte
Interes emantzipatzailea: Mendekotasunetik eta errepresiotik askatzea
Gizarte-zientzia kritikoak (Psikologia kognitiboa eta ideologien kritika) KRITIKAk eta ERREFORMAK PROPOSATZEA helburu. Interes teknikoa: Natura menperatu eta ustiatzeko interesa. Zientzia enpiriko-analitikoen oinarri (Fisika eta biologia) AZALTZEA
Interes emantzipatzailea: komunikazioa eta elkar ulertzea. Zientzia historiko-hermeneutikoak(Historia) Giza fenomenoak ULERTU dituzte
Interes praktikoa: Mendekotasunetik eta errepresiotik askatzea
Gizarte-zientzia kritikoak (Psikologia kognitiboa eta ideologien kritika) KRITIKAk eta ERREFORMAK PROPOSATZEA helburu. POSIBLE DA EZAGUTZEA? EGIAREKIKO JARRERA FILOSOFIKOAK , DOGMATISMOA: Egia ezagutzeko aukera ukatzen duen ikuspegi filosofikoa da. Ezagutzak fidagarriak eskuratzea ezinezkoa dela uste du ikuspegi filosofiko honek, zerbait egiazkotzat jotzeko nahiko frogarik inoiz ez baitago.Horrexegatik eszeptiko batzuek esaten dute akatsik ez egiteko onena dela ezerez baieztatzea ezta ezeztatzea ere. Dogmatismoaren eta eszeptizismoaren artean dago. Egiazko ezagutzak lor daitezke, baina bi hauetakoren bat eginez gero:
. Edo gure ezagutzazko ahalmenak noraino irits daitezkeen argitzen saiatzen bagara.
(Kritizismo kantiarra, XVIII. mendean arrazoimenaren kritika egitea proposatzen du noraino ezagut dezakeen jakiteko)
. Edo gure ezagutzak errealitatearekin kritikoki egiaztatzen saiatzen bagara. (Arrazionalismo kritikoa, XX. mendean ezagutza guztiak hutseginkorrak direnez, frogatu egin behar dira) Giza arrazoiak egiazko ezagutzarako ahalmena duela onartzen du eta egiazkotzat dituen oinarriak
baieztatzen ditu. Dogmatismoaren arabera, egia ziurtasunez ezagut daiteke. Ezagutzen dutela ziur dauden pertsonen sineskortasuna adierazten du. Uste du egiaren jabe dela eta bere ezagutza ziurra eta eztabaidaezina dela. Dogmatismoaren
ikuspegi horri jarraitzen diote, besteak beste, Descartes-ek eta Leibniz-ek.
Kritikatzeko ahulgunea: kritikak onartzen ez dituela da egia duela pentsatzen duelako. POSIBLE DA EZAGUTZEA? EGIAREKIKO JARRERA FILOSOFIKOAK ,ESZEPTIZISMOA: Egia ezagutzeko aukera ukatzen duen ikuspegi filosofikoa da. Ezagutzak fidagarriak eskuratzea ezinezkoa dela uste du ikuspegi filosofiko honek, zerbait egiazkotzat jotzeko nahiko frogarik inoiz ez baitago.Horrexegatik eszeptiko batzuek esaten dute akatsik ez egiteko onena dela ezerez baieztatzea ezta ezeztatzea ere.
Hauek dira filosofo eszeptiko ezagunenetako batzuk: Gorgias, Pirron de Elis eta David Hume.Kritikatzeko ahulgunea normalean egiten ditugun ekintzek gure sinesmenak era batean edo bestean islatzen dituzte. Unibertsalki baliozkoak diren egiak lortzeko aukerarik ez dagoela uste dute. Egia unibertsal eta absoluturik ez dagoelako.Subjektibismoaren aldekoek uste dute egiazkotzat edo faltsutzaz jotzen duguna erlatiboa dela, gure ikuspuntuaren eta egoera pertsonalaren araberakoa delako. Horregatik ezin dugu baieztatu denentzat egia bakar bat dagoela. Erlatibismoaren ikuspegitik, kultura bakoitzak, garai edo giza
talde bakoitzak bere egia dauka, beste edozeinena bezain baliozkoa dena.
Protagoras sofista da ezagutzen den lehenengo erlatibistetako bat. Sofistak maisu ibiltariak zirenez gero, lekuan lekuko egiak ezagutzen zituzten. Adibidez, edari bat herrikoei leku batean mingotsa iruditzen zaie eta beste herri bateko kideei gozoa. Haien ustez ez dago egia objektiborik, dena da uste hutsa eta iritziak gizabanako batetik bestera aldatzen dira. Laburbilduz: Subjektibismoarentzat egiazkoa zer den jakitea subjektu bakoitzaren esku baino dago.Erlatibismoarentzat egiaren interpretazioa kultura, garai edo giza talde bakoitzaren esku dago. Gure hizkuntzaren kontzeptuak, terminoak eta arau gramatikalek gure pentsaeraren ahalmenak eta gure munduaren ezagutza baldintzatzen dituzte.Wittgensteinek: “gure hizkuntzaren mugak, gure munduaren mugak dira”. Bakarrik uler dezakegu hiztegiaren bidez eskura dezakeguna, eta bakarrik ulertuko dugu gure betiko hizkuntzak dauzkan gramatikaren baldintzapenen arabera. Beraz, hizkuntzak mundu ikuskera zuzen bat ematen digu. POSIBLE DA EZAGUTZEA? EGIAREKIKO JARRERA FILOSOFIKOAK , KRITIZISMOA: Egia ezagutzeko aukera ukatzen duen ikuspegi filosofikoa da. Ezagutzak fidagarriak eskuratzea ezinezkoa dela uste du ikuspegi filosofiko honek, zerbait egiazkotzat jotzeko nahiko frogarik inoiz ez baitago.Horrexegatik eszeptiko batzuek esaten dute akatsik ez egiteko onena dela ezerez baieztatzea ezta ezeztatzea ere.
Hauek dira filosofo eszeptiko ezagunenetako batzuk: Gorgias, Pirron de Elis eta David Hume.Kritikatzeko ahulgunea normalean egiten ditugun ekintzek gure sinesmenak era batean edo bestean islatzen dituzte. Dogmatismoaren eta eszeptizismoaren artean dago. Egiazko ezagutzak lor daitezke, baina bi hauetakoren bat eginez gero:
. Edo gure ezagutzazko ahalmenak noraino irits daitezkeen argitzen saiatzen bagara.
(Kritizismo kantiarra, XVIII. mendean arrazoimenaren kritika egitea proposatzen du noraino ezagut dezakeen jakiteko)
. Edo gure ezagutzak errealitatearekin kritikoki egiaztatzen saiatzen bagara. (Arrazionalismo kritikoa, XX. mendean ezagutza guztiak hutseginkorrak direnez, frogatu egin behar dira)
Filosofoak ezagutzaren mugak finkatu nahi ditu. Doktrina honek frogatu nahi du ezagutza esperientziatik abiatzen dela, baina osatu ahal izateko arrazoimenaren beharra duela, hortik esaldi hau: "Sentimenik gabe ez litzaiguke objekturik emango eta, adimenik gabe, bat bera ere ez litzatekepentsatuko".. Giza arrazoiak egiazko ezagutzarako ahalmena duela onartzen du eta egiazkotzat dituen oinarriak
baieztatzen ditu. Dogmatismoaren arabera, egia ziurtasunez ezagut daiteke. Ezagutzen dutela ziur dauden pertsonen sineskortasuna adierazten du. Uste du egiaren jabe dela eta bere ezagutza ziurra eta eztabaidaezina dela. Dogmatismoaren
ikuspegi horri jarraitzen diote, besteak beste, Descartes-ek eta Leibniz-ek.
Kritikatzeko ahulgunea: kritikak onartzen ez dituela da egia duela pentsatzen duelako. POSIBLE DA EZAGUTZEA? EGIAREKIKO JARRERA FILOSOFIKOAK , SUBJETIBISMOA ETA ERLATIBISMOA: Gure hizkuntzaren kontzeptuak, terminoak eta arau
Gramatikalek gure pentsaeraren ahalmenak eta gure munduaren ezagutza baldintzatzen dituzte.Wittgensteinek: “gure hizkuntzaren mugak, gure munduaren mugak dira”. Bakarrik uler dezakegu hiztegiaren bidez eskura dezakeguna, eta bakarrik ulertuko dugu gure betiko hizkuntzak dauzkan gramatikaren baldintzapenen arabera. Beraz, hizkuntzak mundu ikuskera zuzen bat ematen digu Errealitatea ezagut daiteke, bai baina...Errealitateari buruzko ikuspuntu edo perspektiba desberdinak batuz gero errealitatearen ezagutza lortuko dugu ikuspegiak batzea da egia (gutako bakoitzak eta belaunaldi historiko bakoitzak errealitatearen bere ikuspuntua du (Jose Ortega y Gasset).Egia aldakorra da, pertsonen, uneen eta lekuen arabera.(gutako bakoitzak eta belaunaldi historiko bakoitzak errealitatearen bere ikuspuntua du (Jose Ortega y Gasset). Unibertsalki baliozkoak diren egiak lortzeko aukerarik ez dagoela uste dute. Egia unibertsal eta absoluturik ez dagoelako.Subjektibismoaren aldekoek uste dute egiazkotzat edo faltsutzaz jotzen duguna erlatiboa dela, gure ikuspuntuaren eta egoera pertsonalaren araberakoa delako. Horregatik ezin dugu baieztatu denentzat egia bakar bat dagoela. Erlatibismoaren ikuspegitik, kultura bakoitzak, garai edo giza
talde bakoitzak bere egia dauka, beste edozeinena bezain baliozkoa dena.
Protagoras sofista da ezagutzen den lehenengo erlatibistetako bat. Sofistak maisu ibiltariak zirenez gero, lekuan lekuko egiak ezagutzen zituzten. Adibidez, edari bat herrikoei leku batean mingotsa iruditzen zaie eta beste herri bateko kideei gozoa. Haien ustez ez dago egia objektiborik, dena da uste hutsa eta iritziak gizabanako batetik bestera aldatzen dira. Laburbilduz: Subjektibismoarentzat egiazkoa zer den jakitea subjektu bakoitzaren esku baino dago.Erlatibismoarentzat egiaren interpretazioa kultura, garai edo giza talde bakoitzaren esku dago. POSIBLE DA EZAGUTZEA? EGIAREKIKO JARRERA FILOSOFIKOAK ,HIZKUNTZAREN FILOSOFIA ANALITIKOA: Gure hizkuntzaren kontzeptuak, terminoak eta arau gramatikalek gure pentsaeraren ahalmenak eta gure munduaren ezagutza baldintzatzen dituzte.Wittgensteinek: “gure hizkuntzaren mugak, gure munduaren mugak dira”. Bakarrik uler dezakegu hiztegiaren bidez eskura dezakeguna, eta bakarrik ulertuko dugu gure betiko hizkuntzak dauzkan gramatikaren baldintzapenen arabera. Beraz, hizkuntzak mundu ikuskera zuzen bat ematen digu Errealitatea ezagut daiteke, bai baina...Errealitateari buruzko ikuspuntu edo perspektiba desberdinak batuz gero errealitatearen ezagutza lortuko dugu ikuspegiak batzea da egia (gutako bakoitzak eta belaunaldi historiko bakoitzak errealitatearen bere ikuspuntua du (Jose Ortega y Gasset).Egia aldakorra da, pertsonen, uneen eta lekuen arabera.(gutako bakoitzak eta belaunaldi historiko bakoitzak errealitatearen bere ikuspuntua du (Jose Ortega y Gasset). Egia ezagutzeko aukera ukatzen duen ikuspegi filosofikoa da. Ezagutzak fidagarriak eskuratzea ezinezkoa dela uste du ikuspegi filosofiko honek, zerbait egiazkotzat jotzeko nahiko frogarik inoiz ez baitago.Horrexegatik eszeptiko batzuek esaten dute akatsik ez egiteko onena dela ezerez baieztatzea ezta ezeztatzea ere.
Hauek dira filosofo eszeptiko ezagunenetako batzuk: Gorgias, Pirron de Elis eta David Hume.Kritikatzeko ahulgunea normalean egiten ditugun ekintzek gure sinesmenak era batean edo bestean islatzen dituzte. POSIBLE DA EZAGUTZEA? EGIAREKIKO JARRERA FILOSOFIKOAK , PERSPEKTIBISMOA: Gure hizkuntzaren kontzeptuak, terminoak eta arau
Gramatikalek gure pentsaeraren ahalmenak eta gure munduaren ezagutza baldintzatzen dituzte.Wittgensteinek: “gure hizkuntzaren mugak, gure munduaren mugak dira”. Bakarrik uler dezakegu hiztegiaren bidez eskura dezakeguna, eta bakarrik ulertuko dugu gure betiko hizkuntzak dauzkan gramatikaren baldintzapenen arabera. Beraz, hizkuntzak mundu ikuskera zuzen bat ematen digu Egia ezagutzeko aukera ukatzen duen ikuspegi filosofikoa da. Ezagutzak fidagarriak eskuratzea ezinezkoa dela uste du ikuspegi filosofiko honek, zerbait egiazkotzat jotzeko nahiko frogarik inoiz ez baitago.Horrexegatik eszeptiko batzuek esaten dute akatsik ez egiteko onena dela ezerez baieztatzea ezta ezeztatzea ere.
Hauek dira filosofo eszeptiko ezagunenetako batzuk: Gorgias, Pirron de Elis eta David Hume.Kritikatzeko ahulgunea normalean egiten ditugun ekintzek gure sinesmenak era batean edo bestean islatzen dituzte Errealitatea ezagut daiteke, bai baina...Errealitateari buruzko ikuspuntu edo perspektiba desberdinak batuz gero errealitatearen ezagutza lortuko dugu ikuspegiak batzea da egia (gutako bakoitzak eta belaunaldi historiko bakoitzak errealitatearen bere ikuspuntua du (Jose Ortega y Gasset).Egia aldakorra da, pertsonen, uneen eta lekuen arabera.(gutako bakoitzak eta belaunaldi historiko bakoitzak errealitatearen bere ikuspuntua du (Jose Ortega y Gasset). ENPIRISMO ETA ARRAZIONALISMOA Enpirismoa: ezagutzeko iturririk garrantzitsuena arrazoia sentibera dela defendatzen du
enpirismoak. Zentzumenen bidez lortzen ditugun datuak hutsik dagoen gure gogoa betetzen dute gauzen irudiez. Arrazoiaren bidez, irudi batzuk beste batzuekin harremanetan jartzen dira etakontzeptuak eta argudioak forma induktiboan eratzen ditu. Enpirismo klasikoaren filosofoak: Locke, Berkeley eta Hume
Ulermena orri zuri bat bezalakoa da, esperientzia edukiz betetzen baino ez duena (Locke eta Hume) Arrazionalismoa: Arrazoia esperientzia sentibera baino garrantzitsuagoa dela aldarrikatzen du arrazionalismoak. Daukagun lehena ez dira kanpotik datozkigu sentsazioak, baizik eta arrazoi beratik datozen egiak. Adibidez, “Nik pentsatzen dut” eta “Ni nago”. Eztabaidaezinak diren egi intuitibo hauekin hasita, arrazionalismo klasikoaren helburua gainontzeko egi guztiak demostratzea zen.Arrazionalismo klasikoaren filosofoak: René Descartes, Baruch, Spinoza y Leibniz.XX. mendean Popper eta Albert
Egiazko ezagutza lortzeko, zentzumenak kendu eta arrazoimena bakarrik erabili behar da(Descartes) Enpirismoa: ezagutzeko iturririk garrantzitsuena esperientzia sentibera dela defendatzen du
enpirismoak. Zentzumenen bidez lortzen ditugun datuak hutsik dagoen gure gogoa betetzen dute gauzen irudiez. Arrazoiaren bidez, irudi batzuk beste batzuekin harremanetan jartzen dira etakontzeptuak eta argudioak forma induktiboan eratzen ditu. Enpirismo klasikoaren filosofoak: Locke, Berkeley eta Hume
Ulermena orri zuri bat bezalakoa da, esperientzia edukiz betetzen baino ez duena (Locke eta Hume) Arrazionalismoa: Arrazoia esperientzia sentibera baino garrantzitsuagoa dela aldarrikatzen du arrazionalismoak. Daukagun lehena ez dira kanpotik datozkigu sentsazioak, baizik eta arrazoi beratik datozen egiak. Adibidez, “Nik pentsatzen dut” eta “Ni nago”. Eztabaidaezinak diren egi intuitibo hauekin hasita, arrazionalismo klasikoaren helburua gainontzeko egi guztiak demostratzea zen.Arrazionalismo klasikoaren filosofoak: René Descartes, Baruch, Spinoza y Leibniz.XX. mendean Popper eta Albert
Egiazko ezagutza lortzeko, zentzumenak kendu eta arrazoimena bakarrik erabili behar da(Descartes) Enpirismoa: ezagutzeko iturririk garrantzitsuena esperientzia sentibera dela defendatzen du
enpirismoak. Zentzumenen bidez lortzen ditugun datuak hutsik dagoen gure gogoa betetzen dute gauzen irudiez. Arrazoiaren bidez, irudi batzuk beste batzuekin harremanetan jartzen dira etakontzeptuak eta argudioak forma induktiboan eratzen ditu. Enpirismo klasikoaren filosofoak: Locke, Berkeley eta Hume
Ulermena orri zuri bat bezalakoa da, esperientzia edukiz betetzen baino ez duena (Locke eta Hume) Arrazionalismoa: Arrazoia esperientzia sentibera baino garrantzitsuagoa dela aldarrikatzen du arrazionalismoak. Daukagun lehena ez dira kanpotik datozkigu sentsazioak, baizik eta arrazoi beratik datozen egiak. Adibidez, “Nik pentsatzen dut” eta “Ni nago”. Eztabaidagarriak diren egi intuitibo hauekin hasita, arrazionalismo klasikoaren helburua gainontzeko egi guztiak demostratzea zen.Arrazionalismo klasikoaren filosofoak: Platón, Baruch, Spinoza y Leibniz.XX. mendean Popper eta Albert
Egiazko ezagutza lortzeko, zentzumenak kendu eta arrazoimena bakarrik erabili behar da(Descartes). ERREALISMOA ETA IDEALISMOA Errealismoak dioenez,
. Errealitatea (ezagutzaren subjektuak) existentzia propioa du, subjektuarekin zerikusirik izanez.
.Objektuak edo gauzak du lehentasuna
.Gizakiok egin dezakegun bakarra errealitatea ezagutzea da, errealitatea aldatu gabe (jarrera harkorra izatea)
.Gauzak bere horretan ezagutzeko, diren bezalakoxeak ezagutzen dira gauzak. Ordezkariak: Aristóteles y Tomás Aquinokoa.
Idealismoaren ustez,
. Errealitatea ez da subjektutik kanpo.
. Subjektuak du lehentasuna ezagutzeko prozesuan kontzientziaren existentziak laguntzen digu, objektuen kontzientzia eta ezagutza dugulako.. Subjektuak jarrera eraikitzailea du.
. Ezinezkoa da errealitatea gure ezagutzaren edo pentsamenduaren bidez zuzenean lortzea.. Ezagutzeko eta pentsatzeko ideiak dauzkagu. Ideiak gauzen irudi mentalak dira. Beraz ezagutzeko prozesua errealitatetik datozkigun datuak eraikitzean edo antolatzean datza Filosofo idealistek diote errealitatearen oinarria pentsamendua dela eta materia pentsamenduaren ekoizpena dela. Edo, gauza bera dena, objektuak ez dira existitzen posible egiten dituen adimenik gabe. Hautematen dudana nire gogamenaren ideiak dira, hautematen ez badut ez da existitzen.Ordezkariak: Platon, Hegel, Descartes, Hegel, Kant Errealismoak dioenez,
. Errealitatea (ezagutzaren objektuak) existentzia propioa du, subjektuarekin zerikusirik izan gabe.
.Objektuak edo gauzak du lehentasuna
.Gizakiok egin dezakegun bakarra errealitatea ezagutzea da, errealitatea aldatu gabe (jarrera harkorra izatea)
.Gauzak bere horretan ezagutzeko, diren bezalakoxeak ezagutzen dira gauzak. Ordezkariak: Aristóteles y Tomás Aquinokoa.
Idealismoaren ustez,
. Errealitatea ez da subjektutik kanpo.
. Subjektuak du lehentasuna ezagutzeko prozesuan kontzientziaren existentziak laguntzen digu, objektuen kontzientzia eta ezagutza dugulako.. Subjektuak jarrera eraikitzailea du.
. Ezinezkoa da errealitatea gure ezagutzaren edo pentsamenduaren bidez zuzenean lortzea.. Ezagutzeko eta pentsatzeko ideiak dauzkagu. Ideiak gauzen irudi mentalak dira. Beraz ezagutzeko prozesua errealitatetik datozkigun datuak eraikitzean edo antolatzean datza Filosofo idealistek diote errealitatearen oinarria pentsamendua dela eta materia pentsamenduaren ekoizpena dela. Edo, gauza bera dena, objektuak ez dira existitzen posible egiten dituen adimenik gabe. Hautematen dudana nire gogamenaren ideiak dira, hautematen ez badut ez da existitzen.Ordezkariak: Platon, Hegel, Descartes, Hegel, Kant Errealismoak dioenez,
. Errealitatea (ezagutzaren objektuak) existentzia propioa du, subjektuarekin zerikusirik izan gabe.
.Objektuak edo gauzak du lehentasuna
.Gizakiok egin dezakegun bakarra errealitatea ez ezagutzea da, errealitatea aldatu gabe (jarrera harkorra izatea)
.Gauzak bere horretan ezagutzeko, diren bezalakoxeak ezagutzen dira gauzak. Ordezkariak: Aristóteles y Tomás Aquinokoa.
Idealismoaren ustez,
. Errealitatea ez da subjektutik kanpo.
. Subjektuak du lehentasuna ezagutzeko prozesuan kontzientziaren existentziak laguntzen digu, objektuen kontzientzia eta ezagutza dugulako.. Subjektuak jarrera eraikitzailea du.
. Ezinezkoa da errealitatea gure ezagutzaren edo pentsamenduaren bidez zuzenean lortzea.. Ezagutzeko eta pentsatzeko ideiak dauzkagu. Ideiak gauzen irudi mentalak dira. Beraz ezagutzeko prozesua errealitatetik datozkigun datuak eraikitzean edo antolatzean datza Filosofo idealistek diote errealitatearen oinarria pentsamendua dela eta materia pentsamenduaren ekoizpena dela. Edo, gauza bera dena, objektuak ez dira existitzen posible egiten dituen adimenik gabe. Hautematen dudana nire gogamenaren ideiak dira, hautematen ez badut ez da existitzen.Ordezkariak: Platon, Hegel, Descartes, Hegel, Kant. . FENOMENOLOGIA ETA HERMENEUTIKA Fenomenologia: gauzak ezagutu nahi ditu baina kontzientzian, han errealitatea eskuratzen delako. Objetibitatearekin ezagutzeko aurreiritzi guztiak baztertzea proposatzen du. Arrazoiak egiten duen abastrazio prozesu baten bidez, (erredukzio fenomenologikoa deitzen dena) Unibertsalera etabeharrezkora heltzen da Fenomenologiaren pentsatzaileak: Husserl eta Heidegger.Hermeneutika: giza ekintzak eta errealitate historikoa ulertu nahi ditu gertaera bakoitza interpretatzen eta bere zentzua ulertu nahian. Ezagutzea ulertzea dela baieztatzen du eta gertaera hutsak ez daudela baizik eta subjektu bateko gertaera ulertuak (interpretazioak). Gure kontzientzia ez da bakartia, historikoki eta hizkuntzagatik baldintzatuta baizik.Hermeneutikak onartzen ditu aurreiritziak ezagutzaren elementuak direla eta arrazoia pura ez dela, inpura baizik. Ezagutzen dugunean ezin ditugu gertaera sozialak, kulturalak, sentimentalak, ...baztertu, gure ezagutzaren forma baldintzatzen dituztenak Fenomenologia: gauzak ezagutu nahi ditu baina kontzientzian, han errealitatea eskuratzen delako. Objetibitatearekin ezagutzeko aurreiritzi guztiak baztertzea proposatzen du. Arrazoiak egiten duen abastrazio prozesu baten bidez, (erredukzio fenomenologikoa deitzen dena) Unibertsalera eta beharrezkora heltzen da Fenomenologiaren pentsatzaileak: Husserl eta Heidegger.Hermeneutika: giza ekintzak eta errealitate historikoa ulertu nahi ditu gertaera bakoitza interpretatzen eta bere zentzua ulertu nahian. Ezagutzea ez ulertzea dela baieztatzen du eta gertaera hutsak ez daudela baizik eta objektu bateko gertaera ulertuak (interpretazioak). Gure kontzientzia ez da bakartia, historikoki eta hizkuntzagatik baldintzatuta baizik.Hermeneutikak onartzen ditu aurreiritziak ezagutzaren elementuak direla eta arrazoia pura ez dela, inpura baizik. Ezagutzen dugunean ezin ditugu gertaera sozialak, kulturalak, sentimentalak, ...baztertu, gure ezagutzaren forma baldintzatzen dituztenak. Fenomenologia: gauzak ezagutu nahi ditu baina kontzientzian, han errealitatea eskuratzen delako. Objetibitatearekin ezagutzeko aurreiritzi guztiak baztertzea proposatzen du. Arrazoiak egiten duen abastrazio prozesu baten bidez, (erredukzio fenomenologikoa deitzen dena) Unibertsalera etabeharrezkora heltzen da Fenomenologiaren pentsatzaileak: Husserl eta Heidegger.Hermeneutika: giza ekintzak eta errealitate historikoa ulertu nahi ditu gertaera bakoitza interpretatzen eta bere zentzua ulertu nahian. Ezagutzea ulertzea dela baieztatzen du eta gertaera hutsak ez daudela baizik eta subjektu bateko gertaera ulertuak (interpretazioak). Gure kontzientzia ez da bakartia, historikoki eta hizkuntzagatik baldintzatuta baizik.Hermeneutikak onartzen ditu aurreiritziak ezagutzaren elementuak direla eta arrazoia pura ez dela, inpura baizik. Ezagutzen dugunean ezin ditugu gertaera sozialak, kulturalak, sentimentalak, ...baztertu, gure ezagutzaren forma baldintzatzen ez dituztenak. EZAGUTZA, ADIMENA ETA EMOZIOAK Ezagutzan ez dute soilik eragile arrazionalek eta filosofikoek eragiten, eragile emozionalek ere eragiten dute.Adibidez, kosta egiten zaigu zenbait data gogoratzea eta gertaera historikoekin lotzea, baina ez zaigu kostatzen gustatzen zaigun futbol talde bateko jokalarien izenak gogoratzea. Hori esfortzurik gabe gogoratzen da, ia ohartu gabe. Sentimenduek eta emozioek ikaskuntza errazten dute. Arrazoitzen dugunak zirrarak eta sentimenduak sortzen dizkigu. Hauek gauzak hobeto ikustera, eramaten gaituzte. Ezagutzan ez dute soilik eragile arrazionalek eta intelektualek eragiten, eragile emozionalek ere eragiten dute.Adibidez, kosta egiten zaigu zenbait data gogoratzea eta gertaera gaurkoetatik lotzea, baina ez zaigu kostatzen gustatzen zaigun futbol talde bateko jokalarien izenak gogoratzea. Hori esfortzurik gabe gogoratzen da, ia ohartu gabe. Sentimenduek eta emozioek ikaskuntza errazten dute. Arrazoitzen dugunak lasaitasuna eta sentimenduak sortzen dizkigu. Hauek gauzak hobeto ikustera, eramaten gaituzte. Ezagutzan ez dute soilik eragile arrazionalek eta intelektualek eragiten, eragile emozionalek ere eragiten dute.Adibidez, kosta egiten zaigu zenbait data gogoratzea eta gertaera historikoekin lotzea, baina ez zaigu kostatzen gustatzen zaigun futbol talde bateko jokalarien izenak gogoratzea. Hori esfortzurik gabe gogoratzen da, ia ohartu gabe. Sentimenduek eta emozioek ikaskuntza errazten dute. Arrazoitzen dugunak zirrarak eta sentimenduak sortzen dizkigu. Hauek gauzak hobeto ikustera, eramaten gaituzte. ADIMEN EMOZIONALA Adimen emozionalaren kontzeptuaren aurrekaria Edward Thorndike psikologoa da. Gero Howard Gardner. Berak esan zuen pertsona guztiek zortzi adimen mota ditugula eta adimenak jaso eta garatu egin daitezke heziketaren bidez.Daniel Golemanen definizioa: Adimen emozionala:
emozioak sentitzeko, ulertzeko, kontrolatzeko eta eraldatzeko gaitasuna, bai norbere buruan, bai gainerakoetan. Kontua ez da sentimenduak erreprimitzea; baizik eta gure emozio-egoerak bideratzea, zuzentzea eta orekatzea, bai gure pentsaera, bai gure jarrerak egokien deritzogun moduan gidatzeko. ADIMEN EMOZIONALAREN ALDERDIAK Adimen emozionalaren kontzeptuaren aurrekaria Howard Gardner psikologoa da. Gero Edward Thorndike. Berak esan zuen pertsona guztiek zortzi adimen mota ditugula eta adimenak jaso eta garatu egin daitezke heziketaren bidez.Daniel Golemanen definizioa: Adimen emozionala:
emozioak sentitzeko, ulertzeko, kontrolatzeko eta eraldatzeko gaitasuna, bai norbere buruan, bai gainerakoetan. Kontua ez da sentimenduak erreprimitzea; baizik eta gure emozio-egoerak bideratzea, zuzentzea eta orekatzea, bai gure pentsaera, bai gure jarrerak egokien deritzogun moduan gidatzeko. ADIMEN EMOZIONALAREN ALDERDIAK Adimen emozionalaren kontzeptuaren aurrekaria Wittgenstein psikologoa da. Gero Howard Gardner. Berak esan zuen pertsona guztiek zortzi adimen mota ditugula eta adimenak jaso eta garatu egin daitezke heziketaren bidez.Daniel Golemanen definizioa: Adimen emozionala:
emozioak sentitzeko, ulertzeko, kontrolatzeko eta eraldatzeko gaitasuna, bai norbere buruan, bai gainerakoetan. Kontua ez da sentimenduak erreprimitzea; baizik eta gure emozio-egoerak bideratzea, zuzentzea eta orekatzea, bai gure pentsaera, bai gure jarrerak egokien deritzogun moduan gidatzeko. ADIMEN EMOZIONALAREN ALDERDIAK. ZER DA EGIA?, HITZAREN JATORRIA . Grekoaz, aletheia: agerian dagoena esan nahi du, gauzak aurkitzea (pseudos, kontrakoa da faltsutasuna da eskutua dena)
. Latinez, veritas: doitasuna eta zehaztasuna, zehatz eta zorrotz hitz egitea adierazten du, egiatasuna (veracidad). Hebreeraz, emunah: egia adierazten du konfiantza zentzuarekin. Espero duguna beteko den konfiantza.
2.2. EGIAZKOTZAT IZAN. EGIAREKIKO ZIURTASUN-EGOERAK
Ezagutzaren helburua egiazko emaitzak lortzea da. Zaila da zerbait egiazkoa den ziur ez egotea edo jakitea zer irizpide erabili behar den zerbait egiazkoa dela jakiteko Ezagutzari dagokionez, egiazkoa edo faltsua dela esan dezakegu.
Gure ziurtasunaz:
. Ezjakintasuna: kontu jakin bat ezagutzen ez dela onartzen den gogamen egoera.
. Zalantza: Iritzi bat egiazkoa dela baieztatu edo ukatzerik ez duen egoera da.
. Ziurtasuna: Buruak judizio baten egia baieztatzen duen egoera. Subjektuak esaten ari dena egia denaren segurantza du. Gogamen-egoera hori jakintzari berari dagokio. . Grekoaz, aletheia: agerian dagoena esan nahi du, gauzak aurkitzea (pseudos, kontrakoa da faltsutasuna da eskutua dena)
. Latinez, veritas: doitasuna eta zehaztasuna, zehatz eta zorrotz hitz egitea adierazten du, egiatasuna (veracidad). Hebreeraz, emunah: egia adierazten du konfiantza zentzuarekin. Espero duguna beteko den konfiantza.
2.2. EGIAZKOTZAT IZAN. EGIAREKIKO ZIURTASUN-EGOERAK
Ezagutzaren helburua egiazko emaitzak lortzea da. Zaila da zerbait egiazkoa den ziur egotea edo jakitea zer irizpide erabili behar den zerbait egiazkoa dela jakiteko Ezagutzari dagokionez, egiazkoa edo faltsua dela esan dezakegu.
Gure ziurtasunaz:
. Ezjakintasuna: kontu jakin bat ezagutzen ez dela onartzen den gogamen egoera.
. Zalantza: Iritzi bat egiazkoa dela baieztatu edo ukatzerik ez duen egoera da.
. Ziurtasuna: Buruak judizio baten egia baieztatzen duen egoera. Subjektuak esaten ari dena egia denaren segurantza du. Gogamen-egoera hori jakintzari berari dagokio. . Grekoaz, veritas: agerian dagoena esan nahi du, gauzak aurkitzea (pseudos, kontrakoa da faltsutasuna da eskutua dena)
. Latinez, aletheia: doitasuna eta zehaztasuna, zehatz eta zorrotz hitz egitea adierazten du, egiatasuna (veracidad). Hebreeraz, emunah: egia adierazten du konfiantza zentzuarekin. Espero duguna beteko den konfiantza.
2.2. EGIAZKOTZAT IZAN. EGIAREKIKO ZIURTASUN-EGOERAK
Ezagutzaren helburua egiazko emaitzak lortzea da. Zaila da zerbait egiazkoa den ziur egotea edo jakitea zer irizpide erabili behar den zerbait egiazkoa dela jakiteko Ezagutzari dagokionez, egiazkoa edo faltsua dela esan dezakegu.
Gure ziurtasunaz:
. Ezjakintasuna: kontu jakin bat ezagutzen ez dela onartzen den gogamen egoera.
. Zalantza: Iritzi bat egiazkoa dela baieztatu edo ukatzerik ez duen egoera da.
. Ziurtasuna: Buruak judizio baten egia baieztatzen duen egoera. Subjektuak esaten ari dena egia denaren segurantza du. Gogamen-egoera hori jakintzari berari dagokio. EGIA-IRIZPIDEAK . AUTORITATEA: Baieztapen bat egiazkotzat hartu, gai jakin batez asko jakiteagatik gure konfiantza duen pertsona batek dioena.
.TRADIZIOA: Egiazkotzat hartzen da denboran zehar egiazkotzat hartu izan dena eta instituzioen eta jendearen onespena duena.
. EBIDENTZIA: Zerbait egiazkoa da guztiz ezinezkoa bada zalantzan jartzea. Froga objektiboetan oinarritzen den irizpidea da:
Froga arrazionalak. Adibidez, froga logiko eta matematikoak edo froga enpirikoak, esperimentalak. . AUTORITATEA: Baieztapen bat egiazkotzat hartu, gai jakin batez asko jakiteagatik gure konfiantza ez duen pertsona batek dioena.
.TRADIZIOA: Egiazkotzat hartzen da denboran zehar egiazkotzat hartu izan dena eta instituzioen eta jendearen onespena duena.
. EBIDENTZIA: Zerbait egiazkoa da guztiz ezinezkoa bada zalantzan jartzea. Froga objektiboetan oinarritzen den irizpidea da:
Froga arrazionalak. Adibidez, froga logiko eta matematikoak edo froga enpirikoak, esperimentalak. . AUTORITATEA: Baieztapen bat egiazkotzat hartu, gai jakin batez asko jakiteagatik gure konfiantza duen pertsona batek dioena.
.TRADIZIOA: Egiazkotzat hartzen da denboran zehar egiazkotzat hartu izan dena eta instituzioen eta jendearen onespena duena.
. EBIDENTZIA: Zerbait egiazkoa da guztiz ezinezkoa bada zalantzan jartzea. Froga subbjektiboetan oinarritzen den irizpidea da:
Froga arrazionalak. Adibidez, froga logiko eta matematikoak edo froga enpirikoak, esperimentalak. EGIAREN TEORIAK Historian zehar egia zer ez den definitzeko, azaltzeko eta ulertzeko egin diren saioak egiaren teoriak dira. Historian zehar egia zer den definitzeko, azaltzeko eta ulertzeko egin diren saioak errealitatearen teoriak dira. Historian zehar egia zer den definitzeko, azaltzeko eta ulertzeko egin diren saioak egiaren teoriak dira. EGIA, ELKARREKIKOTASUN EDO EGOKITASUN GISA. (correspondencia y adecuación)
Sen onekoa iruditzen zaiguna jasotzen duen egia ulertzeko modua da esaten edo pentsatzen dugunaren eta errealitatearen arteko elkarrekikotasuna edo egokitzapena.
Adibidez, norbaitek pentsatzen edo esaten badu orain euria ari duela eta leihotik begiratzean euria erortzen ikusten badu, onartu behar dugu esakune hori egiazkoa dela. Esakune batek munduan dagoenarekin edo hartan geratzen denarekin bat egiten duenean Teoria honetan ezagutzaren jarduera osatzen duten oinarrizko elementuak agertzen dira:
. Ezagutzaren subjektua: zerbait pentsatu edo baieztatzen duena
. Objektua: den zerbait edo gertatzen den zerbait.
Beraz, pentsatu esaten denak eta badenak edo gertatzen denak bat egiten dutenean, EGIA dago Objektuak ez dira gugan barneratzen ezagutzen ditugunean. Horregatik ez da ezagutza materiala, formala baizik (ezagutzean objektu materiala eta lortutako buru-irudikapenaren arteko elkarrekikotasuna formala da, ez materiala) (correspondencia y adecuación)
Sen onekoa iruditzen zaiguna jasotzen duen egia ez ulertzeko modua da esaten edo pentsatzen dugunaren eta errealitatearen arteko elkarrekikotasuna edo egokitzapena.
Adibidez, norbaitek pentsatzen edo esaten badu orain euria ari duela eta leihotik begiratzean euria erortzen ikusten badu, onartu behar dugu esakune hori egiazkoa dela. Esakune batek munduan dagoenarekin edo hartan geratzen denarekin bat egiten duenean Teoria honetan ezagutzaren jarduera osatzen duten oinarrizko elementuak agertzen dira:
. Ezagutzaren subjektua: zerbait pentsatu edo baieztatzen duena
. Objektua: den zerbait edo gertatzen den zerbait.
Beraz, pentsatu esaten denak eta badenak edo gertatzen denak bat egiten dutenean, EGIA dago Objektuak ez dira gugan barneratzen ezagutzen ditugunean. Horregatik ez da ezagutza materiala, formala baizik (ezagutzean objektu materiala eta lortutako buru-irudikapenaren arteko elkarrekikotasuna formala da, ez materiala) (correspondencia y adecuación)
Sen onekoa iruditzen zaiguna jasotzen duen egia ulertzeko modua da esaten edo pentsatzen dugunaren eta errealitatearen arteko elkarrekikotasuna edo egokitzapena.
Adibidez, norbaitek pentsatzen edo esaten badu orain euria ari duela eta leihotik begiratzean euria erortzen ikusten badu, onartu behar dugu esakune hori egiazkoa dela. Esakune batek munduan dagoenarekin edo hartan geratzen denarekin bat egiten duenean Teoria honetan ezagutzaren jarduera osatzen duten oinarrizko elementuak agertzen dira:
. Ezagutzaren objektua: zerbait pentsatu edo baieztatzen duena
. Objektua: den zerbait edo gertatzen den zerbait.
Beraz, pentsatu esaten denak eta badenak edo gertatzen denak bat egiten dutenean, EGIA dago Objektuak ez dira gugan barneratzen ezagutzen ditugunean. Horregatik ez da ezagutza materiala, formala baizik (ezagutzean objektu materiala eta lortutako buru-irudikapenaren arteko elkarrekikotasuna formala da, ez materiala). EGIA KOHERENTZIA GISA. Gure ezagutza-ekintzak ez daude isolatuta. Ezagutza berri bakoitza dagoeneko ezarrita zegoen ezagutza batean txertatuta dago. Kohesioaren teoriaren arabera, ezagutza berri hori egiazkoa izango da txertatzen den sistemarekiko “koherentea” baldin bada; eta faltsua izango da sistema horrekin kontraesanean baldin badago. Adibidez, ametsetan gertatzen dena, esna gaudenean koherentea ez dela pentsatzen dugu.
Hegelek adierazi zuen: proposizioaren koherentzia dute egia-irizpide. Hegelek dio: “egiazkoa osotasuna da”. Testuinguru-irizpidea da, ezer ere ez da egiazkoa ez faltsua bakarka, gure ezagutza bakoitza dagokion jakintza-sistemari lotuta dagoelako. Gure ezagutza-ekintzak ez daude isolatuta. Ezagutza berri bakoitza dagoeneko ezarrita zegoen ezagutza batean txertatuta dago. Koherentziaren teoriaren arabera, ezagutza berri hori egiazkoa izango da txertatzen den sistemarekiko “koherentea” baldin bada; eta faltsua izango da sistema horrekin kontraesanean baldin badago. Adibidez, ametsetan gertatzen dena, esna gaudenean koherentea ez dela pentsatzen dugu.
Hegelek adierazi zuen: proposizioaren koherentzia dute egia-irizpide. Hegelek dio: “egiazkoa osotasuna da”. Testuinguru-irizpidea da, ezer ere ez da egiazkoa ez faltsua bakarka, gure ezagutza bakoitza dagokion jakintza-sistemari lotuta dagoelako. Gure ezagutza-ekintzak ez daude isolatuta. Ezagutza berri bakoitza dagoeneko ezarrita zegoen ezagutza batean txertatuta dago. Koherentziaren teoriaren arabera, ezagutza berri hori egiazkoa izango da txertatzen den sistemarekiko “koherentea” baldin ez bada; eta faltsua izango da sistema horrekin kontraesanean baldin badago. Adibidez, ametsetan gertatzen dena, esna gaudenean koherentea ez dela pentsatzen dugu.
Hegelek adierazi zuen: proposizioaren koherentzia dute egia-irizpide. Hegelek dio: “egiazkoa osotasuna da”. Testuinguru-irizpidea da, ezer ere ez da egiazkoa ez faltsua bakarka, gure ezagutza bakoitza dagokion jakintza-sistemari lotuta dagoelako. EGIAREN TEORIA PRAGMATISTA. Egiaren teoria pragmatista ondoko bi gauza aurresuposatzen ditu:
. Pertsonek sinesten ditugun baieztapenak egiazkotzat izateko joera dugula.
. Arazo bat konpontzeko erabilgarriak diren sinesmenak egiazkotzat hartzen ditugula.
Egiaren ikuskera dinamikoa da. Egiak baieztatu egiten dira , testuinguru arazotsuetan haien baliagarritasuna frogatuz.
Ez daude, beraz, egia finko eta behin betikoak. Gaur arazo bat konpontzen da , baina alferrikakoa zan daiteke etorkizunean.
Esakune bat egiazkoa da praktikan jarri eta arrakastatsua den neurrian.
Teoria honen zailtasunak:
. Badaude gezur erabilgarriak eta alferrikako egiak ( eta egia garratzak)
. Plazebo-efektua eraginkorra izaten da eta pragmatista. Esan dezakegu x botika eraginkorra, eta beraz egia dela, gozokia baino ez dela dakigunean?
. esakune bat egiazkotzat jo dadin, beharrezkoa da bere baliagarritasuna frogatzea?
. Talde batentzat eta bestearentzat egia baliagarriak berberak dira? Esplotatzailearentzat eta esplotatuarentzat? Egiaren teoria pragmatista ondoko bi gauza aurresuposatzen ditu:
. Pertsonek sinesten ditugun baieztapenak egiazkotzat izateko joera dugula.
. Arazo bat konpontzeko erabilgarriak diren sinesmenak egiazkotzat hartzen ditugula.
Egiaren ikuskera dinamikoa da. Egiak baieztatu egiten dira , testuinguru arazotsuetan haien baliagarritasuna frogatuz.
Ez daude, beraz, egia finko eta behin betikoak. Gaur arazo bat konpontzen da , baina alferrikakoa zan daiteke etorkizunean.
Esakune bat egiazkoa da praktikan jarri eta arrakastatsua den neurrian.
Teoria honen zailtasunak:
. Badaude egi erabilgarriak eta alferrikako gezur ( eta gezur garratzak)
. Plazebo-efektua eraginkorra izaten da eta pragmatista. Esan dezakegu x botika eraginkorra, eta beraz egia dela, gozokia baino ez dela dakigunean?
. esakune bat egiazkotzat jo dadin, beharrezkoa da bere baliagarritasuna frogatzea?
. Talde batentzat eta bestearentzat egia baliagarriak berberak dira? Esplotatzailearentzat eta esplotatuarentzat? Egiaren teoria pragmatista ondoko bi gauza aurresuposatzen ditu:
. Pertsonek sinesten ditugun baieztapenak egiazkotzat izateko joera ez dugula.
. Arazo bat konpontzeko erabilgarriak diren sinesmenak egiazkotzat hartzen ditugula.
Egiaren ikuskera dinamikoa da. Egiak baieztatu egiten dira , testuinguru arazotsuetan haien baliagarritasuna frogatuz.
Ez daude, beraz, egia finko eta behin betikoak. Gaur arazo bat konpontzen da , baina alferrikakoa zan daiteke etorkizunean.
Esakune bat egiazkoa da praktikan jarri eta arrakastatsua den neurrian.
Teoria honen zailtasunak:
. Badaude gezur erabilgarriak eta alferrikako egiak ( eta egia garratzak)
. Plazebo-efektua eraginkorra izaten da eta pragmatista. Esan dezakegu x botika eraginkorra, eta beraz egia dela, gozokia baino ez dela dakigunean?
. esakune bat egiazkotzat jo dadin, beharrezkoa da bere baliagarritasuna frogatzea?
. Talde batentzat eta bestearentzat egia baliagarriak berberak dira? Esplotatzailearentzat eta esplotatuarentzat?. EGIAREN TEORIA ADOSTASUNEZKOA ETA DIALOGIKOA Hiru printzipio hauetan oinarritzen da:
. Esakune bat egiazkoa dela esaten duenak arrazoibide eta argudioak ditu egiazkoa dela esateko eta edozein solaskideari egiazkotasun hori sinestarazteko.
. Egiaren bilaketa bakarkako lana da. Gure arrazoibideak eta gainerakoenak taldeka aritzea egiaren aurrera egiteko mekanismo fidagarriena da.
. Egia hitzarmen baten adostasuna ondorioa da, elkarrizketa-prozesu baten ondoren.
Horrelaxe dihardute,azken batean, talde zientifikoek, egia bilatzeari lankidetzan ekiten diotenean.Baina, adostasuna ez da egia-irizpidea, zeren solaskideak oker egon baitaitezke edo garrantzizko informaziorik izan ez. Horregatik egia zientifiko guztiak berraztergarriak (revisables) dira. Teoria horren ekarpen nagusia:
Gizakiok egia lortzeko modu bakarra: egia lortzeko arrazoiak eman eta besteenak entzun beharra daukagu nahitaez, eta horrela baino ez dugu lortuko egiazkotzat dugunari buruzko adostasuna. Hiru printzipio hauetan oinarritzen da:
. Esakune bat egiazkoa dela esaten duenak arrazoibide eta argudioak ditu egiazkoa dela esateko eta edozein solaskideari egiazkotasun hori sinestarazteko.
. Egiaren bilaketa lan kooperatiboa da. Gure arrazoibideak eta gainerakoenak taldeka aritzea egiaren aurrera egiteko mekanismo fidagarriena da.
. Egia hitzarmen baten adostasuna ondorioa da, elkarrizketa-prozesu baten ondoren.
Horrelaxe dihardute,azken batean, talde zientifikoek, egia bilatzeari lankidetzan ekiten diotenean.Baina, adostasuna ez da egia-irizpidea, zeren solaskideak oker egon baitaitezke edo garrantzizko informaziorik izan ez. Horregatik egia zientifiko guztiak berraztergarriak (revisables) dira. Teoria horren ekarpen nagusia:
Gizakiok egia lortzeko modu bakarra: egia lortzeko arrazoiak eman eta besteenak erantzun beharra daukagu nahitaez, eta horrela baino ez dugu lortuko egiazkotzat dugunari buruzko adostasuna. Hiru printzipio hauetan oinarritzen da:
. Esakune bat egiazkoa dela esaten duenak arrazoibide eta argudioak ditu egiazkoa dela esateko eta edozein solaskideari egiazkotasun hori sinestarazteko.
. Egiaren bilaketa lan kooperatiboa da. Gure arrazoibideak eta gainerakoenak taldeka aritzea egiaren aurrera egiteko mekanismo fidagarriena da.
. Egia hitzarmen baten adostasuna ondorioa da, elkarrizketa-prozesu baten ondoren.
Horrelaxe dihardute,azken batean, talde zientifikoek, egia bilatzeari lankidetzan ekiten diotenean.Baina, adostasuna ez da egia-irizpidea, zeren solaskideak oker egon baitaitezke edo garrantzizko informaziorik izan ez. Horregatik egia zientifiko guztiak berraztergarriak (revisables) dira. Teoria horren ekarpen nagusia:
Gizakiok egia lortzeko modu bakarra: egia lortzeko arrazoiak eman eta besteenak entzun beharra daukagu nahitaez, eta horrela baino ez dugu lortuko egiazkotzat dugunari buruzko adostasuna. ZER DA ERREALITATEA? Munduan zer dagoen ulertzeko gizakiok hainbat jakintza garatu ditugu: zientzia, filosofia,... Filosofia lehenak edo metafisikak errealitatea, osorik hartuta azaltzen du, zorrotz eta sakon, eta errealitatea zer den esplikatzen saiatzen da. Gu geu zer garen argitzea ardatz hartzen duen filosofia da.
Ontologia, gauzen izateaz batez ere kezkatzen den metafisikaren adarra da. Izatea da munduan diren gauza guztien iturburua edo funtsa (esentzia)
. Errealitatearen hitzaren jatorria Latinezko “realitas” hitzetik dator. Alde batetik, gauza materiala da, objektua, izatea bera esan nahi du; bestetik, gertaera, esperientzia eta kausa ere bai Errealitatea baden zerbait da, baita efektuak eragiten dituen zerbait ere. Munduan zer dagoen ulertzeko gizakiok hainbat jakintza garatu ditugu: zientzia, filosofia,... Filosofia lehenak edo zientziak errealitatea, osorik hartuta azaltzen du, zorrotz eta sakon, eta errealitatea zer den esplikatzen saiatzen da. Gu geu zer garen argitzea ardatz hartzen duen filosofia da.
Ontologia, gauzen izateaz batez ere kezkatzen den metafisikaren adarra da. Izatea da munduan diren gauza guztien iturburua edo funtsa (esentzia)
. Errealitatearen hitzaren jatorria Latinezko “realitas” hitzetik dator. Alde batetik, gauza materiala da, objektua, izatea bera esan nahi du; bestetik, gertaera, esperientzia eta kausa ere bai Errealitatea baden zerbait da, baita efektuak eragiten dituen zerbait ere. Munduan zer dagoen ulertzeko gizakiok hainbat filosofia garatu ditugu: zientzia, filosofia,... Filosofia lehenak edo metafisikak errealitatea, osorik hartuta azaltzen du, zorrotz eta sakon, eta errealitatea zer den esplikatzen saiatzen da. Gu geu zer garen argitzea ardatz hartzen duen filosofia da.
Ontologia, gauzen izateaz batez ere kezkatzen den metafisikaren adarra da. Izatea da munduan diren gauza guztien iturburua edo funtsa (esentzia)
. Errealitatearen hitzaren jatorria Latinezko “realitas” hitzetik dator. Alde batetik, gauza materiala da, objektua, izatea bera esan nahi du; bestetik, gertaera, esperientzia eta kausa ere bai Errealitatea baden zerbait da, baita efektuak eragiten dituen zerbait ere. Itxura ala errealitatea Posible dena ez da erreala, oraindik existitzen ez delako, baina noizbait erreala izatera irits daiteke.
Beraz, bere garapenean zerbait zer izango den aurrez badakigun horri posibilitate esaten zaio.
Izaki potentzialak dira zenbait baldintza beteta etorkizunean zer edo zer izatera iritsiko direnak, nahiz eta ziur jakin ez gero izango diren ala ez. Adibidez ezkur ale bat (bellota), arte bat (encina) da potentzialki. Errealitatea itxura hutsari kontrajartzen zaio
Askotan gauzen egiazko izatea aurkitu beharrean itxura hutsa aurkitzen dugu . Horrek zuhur jokatzera eramaten gaitu. Gauza materiala da, objektua, izatea bera esan nahi du; bestetik, gertaera, esperientzia eta kausa ere bai Errealitatea baden zerbait da, baita efektuak eragiten dituen zerbait ere. Posibilitatea eta errealitatea Posible dena ez da erreala, oraindik existitzen delako, baina noizbait erreala izatera irits daiteke.
Beraz, bere garapenean zerbait zer izango den aurrez badakigun horri posibilitate esaten zaio.
Izaki potentzialak dira zenbait baldintza beteta etorkizunean zer edo zer izatera iritsiko direnak, nahiz eta ziur jakin ez gero izango diren ala ez. Adibidez ezkur ale bat (bellota), arte bat (encina) da potentzialki. Errealitatea itxura hutsari kontrajartzen zaio
Askotan gauzen egiazko izatea aurkitu beharrean itxura hutsa aurkitzen dugu . Horrek zuhur jokatzera eramaten gaitu. Posible dena ez da erreala, oraindik existitzen ez delako, baina noizbait erreala izatera irits daiteke.
Beraz, bere garapenean zerbait zer izango den aurrez badakigun horri posibilitate esaten zaio.
Izaki potentzialak dira zenbait baldintza beteta etorkizunean zer edo zer izatera iritsiko direnak, nahiz eta ziur jakin ez gero izango diren ala ez. Adibidez ezkur ale bat (bellota), arte bat (encina) da potentzialki. Errealitatea, kontingente ala ezinbestekoa (beharrezkoa)? . Kontingentea:
Horrelako errealitatea orain bada, baina agian ez da izango edo ez izana gerta zitekeen.
Adibidea: gara guztiok; izaki kontingenteak gara: ni neu banaiz, baina jaio aurretik ez nintzen eta litekeena zen inoiz ez izana.
Mundua ere kontingentea da: Izan, bada, baina ez izana gerta zitekeen.
. Beharrezkoa edo ezinbestekoa:
Erabat erreala dena: izan, baden zerbait, eta ezinezkoa dena ez izatea edo beste modu batekoa izatea
Adibidez: jainkoa (beharrezko izakia dela esaten da) Gauzei dagokienez, irudi bat triangelu izan dadin behar-beharrezkoa da haren angeluen batura 180o izatea. Naturaz sortutakoak dira gauza naturalak, gauza artifizialak, aldiz, gizon-
emakumeok eginak eta sortuak dira.
Adibidez, gaur egun ekologistek elikagai transgenikoen kontra, errealitate
naturala baliotsuagoa dela defendatzen dute. Gizakiok sormenari esker eta teknologiaz baliaturik natura eraldatzen dugu, eta bestelako errealitateaz sortzeko gauza gara. Errealitate birtuala: euskarri tekniko baten bidezsortutako pertzepzio eta sentipenen multzoa da. Daukagun pertzepzioa sortutako errealitate berri bateko irudimen hutsa da. Guregan sortutako emozioak biziagoak dira pertsona errealak sortutakoak baino. Askotan gerta daiteke gai ez izatea errealitatea eta fikzioa, nahiz simulazioabereizteko. Gauza naturalak eta artifizialak . Kontingentea:
Horrelako errealitatea orain bada, baina agian ez da izango edo ez izana gerta zitekeen.
Adibidea: gara guztiok; izaki kontingenteak gara: ni neu banaiz, baina jaio aurretik ez nintzen eta litekeena zen inoiz ez izana.
Mundua ere kontingentea da: Izan, bada, baina ez izana gerta zitekeen.
. Beharrezkoa edo ezinbestekoa:
Erabat erreala dena: izan, baden zerbait, eta ezinezkoa dena ez izatea edo beste modu batekoa izatea
Adibidez: jainkoa (beharrezko izakia dela esaten da) Gauzei dagokienez, irudi bat triangelu izan dadin behar-beharrezkoa da haren angeluen batura 180o izatea. Gizakiok sormenari esker eta teknologiaz baliaturik natura eraldatzen dugu, eta bestelako errealitateaz sortzeko gauza gara. Errealitate birtuala: euskarri tekniko baten bidezsortutako pertzepzio eta sentipenen multzoa da. Daukagun pertzepzioa sortutako errealitate berri bateko irudimen hutsa da. Guregan sortutako emozioak biziagoak dira pertsona errealak sortutakoak baino. Askotan gerta daiteke gai ez izatea errealitatea eta fikzioa, nahiz simulazioabereizteko. Naturaz sortutakoak dira gauza naturalak, gauza artifizialak, aldiz, gizon-
emakumeok eginak eta sortuak dira.
Adibidez, gaur egun ekologistek elikagai transgenikoen kontra, errealitate
naturala baliotsuagoa dela defendatzen dute. Errealitate birtuala: simulazioa eta fikzioa Naturaz sortutakoak dira gauza naturalak, gauza artifizialak, aldiz, gizon-
emakumeok eginak eta sortuak dira.
Adibidez, gaur egun ekologistek elikagai transgenikoen kontra, errealitate
naturala baliotsuagoa dela defendatzen dute. Errealitate fisikoa: zentzumenen bidez hautematen dugun mundu fisikoa edo hautemangarria- objektu horiek gure gogoaz haraindikoak dira, gurekiko independenteak direlako. Horrek ez du esan nahi zentzumenen bidez hautemandako guztia erreala denik, zentzumenek engaina gaituztelako. Badaude zentzumenen bidez hautematen ez ditugun gauza errealak ere: errealitate psikikoa. Errealitate barnetikoa, gure pentsamendu, irudipen, desira, ideia, oroitzapen, zalantzak gure barrruan
errealak direlako. Baina jarduera horren edukia ez da erreala, nire gogotik aparte existitzen ez delako. Gizakiok sormenari esker eta teknologiaz baliaturik natura eraldatzen dugu, eta bestelako errealitateaz sortzeko gauza gara. Errealitate birtuala: euskarri tekniko baten bidezsortutako pertzepzio eta sentipenen multzoa da. Daukagun pertzepzioa sortutako errealitate berri bateko irudimen hutsa da. Guregan sortutako emozioak biziagoak dira pertsona errealak sortutakoak baino. Askotan gerta daiteke gai ez izatea errealitatea eta fikzioa, nahiz simulazioabereizteko. Errealitate fisikoa eta psikikoa Gizakiok sormenari esker eta teknologiaz baliaturik natura eraldatzen dugu, eta bestelako errealitateaz sortzeko gauza gara. Errealitate birtuala: euskarri tekniko baten bidezsortutako pertzepzio eta sentipenen multzoa da. Daukagun pertzepzioa sortutako errealitate berri bateko irudimen hutsa da. Guregan sortutako emozioak biziagoak dira pertsona errealak sortutakoak baino. Askotan gerta daiteke gai ez izatea errealitatea eta fikzioa, nahiz simulazioabereizteko. Errealitate fisikoa: zentzumenen bidez hautematen dugun mundu fisikoa edo hautemangarria- objektu horiek gure gogoaz haraindikoak dira, gurekiko independenteak direlako. Horrek ez du esan nahi zentzumenen bidez hautemandako guztia erreala denik, zentzumenek engaina gaituztelako. Badaude zentzumenen bidez hautematen ez ditugun gauza errealak ere: errealitate psikikoa. Errealitate barnetikoa, gure pentsamendu, irudipen, desira, ideia, oroitzapen, zalantzak gure barrruan
errealak direlako. Baina jarduera horren edukia ez da erreala, nire gogotik aparte existitzen ez delako. Naturaz sortutakoak dira gauza naturalak, gauza artifizialak, aldiz, gizon-
emakumeok eginak eta sortuak dira.
Adibidez, gaur egun ekologistek elikagai transgenikoen kontra, errealitate
naturala baliotsuagoa dela defendatzen dute. Errealitate-funtsa Filosofiak munduan den gauza ororen funtsa aurkitu nahi du. Errealitatearen oinarri eta iturburua zein den jakin nahi du. Jainko noziora agertzen da. Zer-nolako errealitatea du Jainkoak? Hautemangarria edo ideia bat da?
Aristotelesen Jainkoa kontzeptu fisiko bat da: unibertsoko gorputzak higiarazle higiezina. Erlijio monoteistetako Jainkoa izaki transzendente bat da. Filosofo batzuek esaten dute Jainkoa errealitate-objetu bat dela, beste
errealitate hautemangarri bezala. Jainkoa errealitate funts da, munduari zentzua ematen diona, oinazeak eta sufrimenduak asken hitza ez izateko.Beste filosofo batzuek ez dute funtsen premiarik izan eta pentsatzen dute errealitatea ez dagoela zertan erabat esplikatu. Pentsalari horiek errealitatea adierazteko ez dute Jainko ideiarik erabiltzen. Gizakiok sormenari esker eta teknologiaz baliaturik natura eraldatzen dugu, eta bestelako errealitateaz sortzeko gauza gara. Errealitate birtuala: euskarri tekniko baten bidezsortutako pertzepzio eta sentipenen multzoa da. Daukagun pertzepzioa sortutako errealitate berri bateko irudimen hutsa da. Guregan sortutako emozioak biziagoak dira pertsona errealak sortutakoak baino. Askotan gerta daiteke gai ez izatea errealitatea eta fikzioa, nahiz simulazioabereizteko. . Kontingentea:
Horrelako errealitatea orain bada, baina agian ez da izango edo ez izana gerta zitekeen.
Adibidea: gara guztiok; izaki kontingenteak gara: ni neu banaiz, baina jaio aurretik ez nintzen eta litekeena zen inoiz ez izana.
Mundua ere kontingentea da: Izan, bada, baina ez izana gerta zitekeen.
. Beharrezkoa edo ezinbestekoa:
Erabat erreala dena: izan, baden zerbait, eta ezinezkoa dena ez izatea edo beste modu batekoa izatea
Adibidez: jainkoa (beharrezko izakia dela esaten da) Gauzei dagokienez, irudi bat triangelu izan dadin behar-beharrezkoa da haren angeluen batura 180o izatea. Errealitate substantziala Beste ikuskera filosofiko batzuek errealitatea eratzen duena substantzia ez dela baieztatzen dute. Haiek errealitatea, funts-funtsean, EGITURA dela adierazten dute. Beraz, gauza guztiak elkarren eragipean daude.
Galileok matematikak mundua askoz hobeto ulertzen laguntzen digula esan zuen. Formula matematikoetan inolako substantziarik ez dagoela adierazi zuen, baina unibertsoaren egituraren berri zorrotz ematen digutela.
. XVII. mendean, Descartes filosofoari esker munduak egitura arrazionala eta irizpide
arrazionalen arabera antolatutako izaera fisiko matematika duela azaldu zen. Unibertsoa makina perfektu, zorrotz eta konplexu batekin parekatu zuen.
. XVIII-XIX. mendean, Hegel filosofo alemaniarrak errealitatea modu koherentean erlazionatutako osotasuntzat hartu zuen. Errealitatean elementu bakoitza sistemako osagai guztiekin lotuta omen dago. Gauza bat zer den jakiteko, haren definizioa zein den jakitea ez da nahikoa Errealitatea muin-muinean zer den jakitean dago gakoa.
Lehenbiziko filosofoek esan zuten bene-benetako errealitatea aldaketa guztien aurrean irauten duena zela. Eta naturarekin identifikatu zuten (physis) NATURA, munduan dauden gauza guztien sorburua da eta aldaketak aldaketa , bere horretan beti berdin irauten du.Parmenidesek (k.a.VI. mendean) Unibertsoan bere horretan irauten duena IZATEA dela adierazi zuen. Gauza guztiek modu batekoak edo bestekoak diren arren, izatean egiten dute bat. Pentsatuko dugun edozer gauzak izatea du, ez-izatea pentsatzeko gai gizakiok ez garelako.
Platonek (k.a. IV. mendean) benetako errealitatea IDEIAK edo formak (eidos) direla adierazi zuen.
Aristotelesek (k.a. IV. mendean) errealitatearen muina SUBSTANTZIA (ousia) kontzeptuen bidez azladu zuen. Erreala izateak zer edo zer izateko baliabideak izatea esan nahi du, zerbait bere-berez izatea. Natura eta gizarte-zientziek errealitateak esparru, ekintza eta interakzio ugari sortzen dituela esan dute beti.Errealitatea bere prozesuan ulertzen da edo bere egitura dinamikoan. Errealitatea dinamikoa da, eta beraz, “ematen egiten” du; hau da, zabaldu egiten da, garatu, aldatu egin daiteke, gauza berriak sor ditzake...
Errealitatearen egitura dinamikoa posibilitateen munduan barrena hedatzen da. Errealitatea bizitzan bertan garatzen da modu historiko batean. Errealitate erlazionala Errealitatea muin-muinean zer den jakitean dago gakoa.
Lehenbiziko filosofoek esan zuten bene-benetako errealitatea aldaketa guztien aurrean irauten duena zela. Eta naturarekin identifikatu zuten (physis) NATURA, munduan dauden gauza guztien sorburua da eta aldaketak aldaketa , bere horretan beti berdin irauten du.Parmenidesek (k.a.VI. mendean) Unibertsoan bere horretan irauten duena IZATEA dela adierazi zuen. Gauza guztiek modu batekoak edo bestekoak diren arren, izatean egiten dute bat. Pentsatuko dugun edozer gauzak izatea du, ez-izatea pentsatzeko gai gizakiok ez garelako.
Platonek (k.a. IV. mendean) benetako errealitatea IDEIAK edo formak (eidos) direla adierazi zuen.
Aristotelesek (k.a. IV. mendean) errealitatearen muina SUBSTANTZIA (ousia) kontzeptuen bidez azladu zuen. Erreala izateak zer edo zer izateko baliabideak izatea esan nahi du, zerbait bere-berez izatea. Natura eta gizarte-zientziek errealitateak esparru, ekintza eta interakzio ugari sortzen dituela esan dute beti.Errealitatea bere prozesuan ulertzen da edo bere egitura dinamikoan. Errealitatea dinamikoa da, eta beraz, “ematen egiten” du; hau da, zabaldu egiten da, garatu, aldatu egin daiteke, gauza berriak sor ditzake...
Errealitatearen egitura dinamikoa posibilitateen munduan barrena hedatzen da. Errealitatea bizitzan bertan garatzen da modu historiko batean. Beste ikuskera filosofiko batzuek errealitatea eratzen duena substantzia ez dela baieztatzen dute. Haiek errealitatea, funts-funtsean, EGITURA dela adierazten dute. Beraz, gauza guztiak elkarren eragipean daude.
Galileok matematikak mundua askoz hobeto ulertzen laguntzen digula esan zuen. Formula matematikoetan inolako substantziarik ez dagoela adierazi zuen, baina unibertsoaren egituraren berri zorrotz ematen digutela.
. XVII. mendean, Descartes filosofoari esker munduak egitura arrazionala eta irizpide
arrazionalen arabera antolatutako izaera fisiko matematika duela azaldu zen. Unibertsoa makina perfektu, zorrotz eta konplexu batekin parekatu zuen.
. XVIII-XIX. mendean, Hegel filosofo alemaniarrak errealitatea modu koherentean erlazionatutako osotasuntzat hartu zuen. Errealitatean elementu bakoitza sistemako osagai guztiekin lotuta omen dago. Gauza bat zer den jakiteko, haren definizioa zein den jakitea ez da nahikoa. Errealitate prozesu gisa Natura eta gizarte-zientziek errealitateak esparru, ekintza eta interakzio ugari sortzen dituela esan dute beti.Errealitatea bere prozesuan ulertzen da edo bere egitura dinamikoan. Errealitatea dinamikoa da, eta beraz, “ematen egiten” du; hau da, zabaldu egiten da, garatu, aldatu egin daiteke, gauza berriak sor ditzake...
Errealitatearen egitura dinamikoa posibilitateen munduan barrena hedatzen da. Errealitatea bizitzan bertan garatzen da modu historiko batean. Errealitatea muin-muinean zer den jakitean dago gakoa.
Lehenbiziko filosofoek esan zuten bene-benetako errealitatea aldaketa guztien aurrean irauten duena zela. Eta naturarekin identifikatu zuten (physis) NATURA, munduan dauden gauza guztien sorburua da eta aldaketak aldaketa , bere horretan beti berdin irauten du.Parmenidesek (k.a.VI. mendean) Unibertsoan bere horretan irauten duena IZATEA dela adierazi zuen. Gauza guztiek modu batekoak edo bestekoak diren arren, izatean egiten dute bat. Pentsatuko dugun edozer gauzak izatea du, ez-izatea pentsatzeko gai gizakiok ez garelako.
Platonek (k.a. IV. mendean) benetako errealitatea IDEIAK edo formak (eidos) direla adierazi zuen.
Aristotelesek (k.a. IV. mendean) errealitatearen muina SUBSTANTZIA (ousia) kontzeptuen bidez azladu zuen. Erreala izateak zer edo zer izateko baliabideak izatea esan nahi du, zerbait bere-berez izatea. Beste ikuskera filosofiko batzuek errealitatea eratzen duena substantzia ez dela baieztatzen dute. Haiek errealitatea, funts-funtsean, EGITURA dela adierazten dute. Beraz, gauza guztiak elkarren eragipean daude.
Galileok matematikak mundua askoz hobeto ulertzen laguntzen digula esan zuen. Formula matematikoetan inolako substantziarik ez dagoela adierazi zuen, baina unibertsoaren egituraren berri zorrotz ematen digutela.
. XVII. mendean, Descartes filosofoari esker munduak egitura arrazionala eta irizpide
arrazionalen arabera antolatutako izaera fisiko matematika duela azaldu zen. Unibertsoa makina perfektu, zorrotz eta konplexu batekin parekatu zuen.
. XVIII-XIX. mendean, Hegel filosofo alemaniarrak errealitatea modu koherentean erlazionatutako osotasuntzat hartu zuen. Errealitatean elementu bakoitza sistemako osagai guztiekin lotuta omen dago. Gauza bat zer den jakiteko, haren definizioa zein den jakitea ez da nahikoa. ERREALITATEAREN DINAMISMOAK: ERREALITATEA, HISTORIA ETA BIZITZA , Historiaren dinamismoa. Dilthey filosofo alemaniarren ustez (XIX- XX. Mendekoa) bizitza da gizon-emakumeontzat edozertarako abiapuntu, huraxe da gure berariazko lekua, eta gogoeta oro ere hortxe ernamuintzen da, jatorrizko zorupe horretan. Errealitate bital bat da bizitza.Hori dela eta bizitzako galdera handiei erantzuna bilatzen saiatzen gara: zer da bizitza? Zein da bizitzaren zentzua? Zer da zuk bizi nahi duzuna? Errealitatea modu dinamikoan eta progresiboan dago beti. Etengabe egiten ari den zerbait da errealitatea, sekula bukatzen ez den prozesu bat da. Prozesu historikoa bera da egiaz erreala dena, ez historiaren fase bakoitza. Heraklitok, K.a. VI. mendean Grezian, zerbait den hori izatera iristea, izatea deitu zion, bilakaera, alegia Beraren
ustez aldaketa oro gobernatzen duen legea da bere horretan beti berdin dirauena. Horregatik errealitatea ibilian doa etengabe modu harmonikoan, logika bati jarraitzen dion bitartean. Historiako une bakoitzak iraganeko une guztiak
hartzen ditu barnean.Hegel filosofoak “erreala den oro arrazionala dela, eta
arrazionala den oro erreala dela” adierazi zuen. Hau da,dena ibilian doa prozesu bete-betean eboluzionatuz eta garatuz. Errealitatea dinamikoa da eta etengabe gatazkak eta kontraesanak gainditu behar ditugu.Arrazoimena eta errealitatea ulertzeko modu horri dialektika deritzo. Natura eta gizarte-zientziek errealitateak esparru, ekintza eta interakzio ugari sortzen dituela esan dute beti.Errealitatea bere prozesuan ulertzen da edo bere egitura dinamikoan. Errealitatea dinamikoa da, eta beraz, “ematen egiten” du; hau da, zabaldu egiten da, garatu, aldatu egin daiteke, gauza berriak sor ditzake...
Errealitatearen egitura dinamikoa posibilitateen munduan barrena hedatzen da. Errealitatea bizitzan bertan garatzen da modu historiko batean. ERREALITATEAREN DINAMISMOAK: ERREALITATEA, HISTORIA ETA BIZITZA , Bizitzaren dinamismoa Dilthey filosofo alemaniarren ustez (XIX- XX. Mendekoa) bizitza da gizon-emakumeontzat edozertarako abiapuntu, huraxe da gure berariazko lekua, eta gogoeta oro ere hortxe ernamuintzen da, jatorrizko zorupe horretan. Errealitate bital bat da bizitza.Hori dela eta bizitzako galdera handiei erantzuna bilatzen saiatzen gara: zer da bizitza? Zein da bizitzaren zentzua? Zer da zuk bizi nahi duzuna? Natura eta gizarte-zientziek errealitateak esparru, ekintza eta interakzio ugari sortzen dituela esan dute beti.Errealitatea bere prozesuan ulertzen da edo bere egitura dinamikoan. Errealitatea dinamikoa da, eta beraz, “ematen egiten” du; hau da, zabaldu egiten da, garatu, aldatu egin daiteke, gauza berriak sor ditzake...
Errealitatearen egitura dinamikoa posibilitateen munduan barrena hedatzen da. Errealitatea bizitzan bertan garatzen da modu historiko batean. Errealitatea modu dinamikoan eta progresiboan dago beti. Etengabe egiten ari den zerbait da errealitatea, sekula bukatzen ez den prozesu bat da. Prozesu historikoa bera da egiaz erreala dena, ez historiaren fase bakoitza. Heraklitok, K.a. VI. mendean Grezian, zerbait den hori izatera iristea, izatea deitu zion, bilakaera, alegia Beraren
ustez aldaketa oro gobernatzen duen legea da bere horretan beti berdin dirauena. Horregatik errealitatea ibilian doa etengabe modu harmonikoan, logika bati jarraitzen dion bitartean. Historiako une bakoitzak iraganeko une guztiak
hartzen ditu barnean.Hegel filosofoak “erreala den oro arrazionala dela, eta
arrazionala den oro erreala dela” adierazi zuen. Hau da,dena ibilian doa prozesu bete-betean eboluzionatuz eta garatuz. Errealitatea dinamikoa da eta etengabe gatazkak eta kontraesanak gainditu behar ditugu.Arrazoimena eta errealitatea ulertzeko modu horri dialektika deritzo. ASKI AL ZAIGU ZIENTZIA ERREALITATEA ZER DEN ULERTZEKO? Egia da, ezbairik gabe, ezaguera zientifikoak beharrezkoak ez direla, ezinbestekoak, egunero sortzen diren arazo askori aurre egiteko. Baina ba al dago ere batere erantzun zientifikorik ez duen galderarik. Horretan, zientziak laguntzarik ez, baina metafisikak bai.
Zer da bizitza? Zein da bizitzaren zentzua? Zer da zuk bizi nahi duzuna?
Metafisikak hiru galdera handi horiei erantzuten laguntzen digu.
Baina badira, metafisika beharrezkotzat hartzen ez duten filosofoak. Adibidez, positibismoak (zientzia bera hartzen zuen jakintza zilegi bakartzat)
Ondorioz esan dezakegu zientziaren eta filosofiaren artean tirabirarik ez dagoela, osagarriak baizik. Egia da, ezbairik gabe, ezaguera zientifikoak beharrezkoak direla, ezinbestekoak, egunero sortzen diren arazo askori aurre egiteko. Baina ba al dago ere batere erantzun zientifikorik ez duen galderarik. Horretan, zientziak laguntzarik ez, baina metafisikak bai.
Zer da bizitza? Zein da bizitzaren zentzua? Zer da zuk bizi nahi duzuna?
Metafisikak hiru galdera handi horiei erantzuten laguntzen digu.
Baina badira, metafisika beharrezkotzat hartzen ez duten filosofoak. Adibidez, positibismoak (zientzia bera hartzen zuen jakintza zilegi bakartzat)
Ondorioz esan dezakegu zientziaren eta filosofiaren artean tirabirarik ez dagoela, osagarriak baizik. Egia da, ezbairik gabe, ezaguera zientifikoak beharrezkoak direla, ezinbestekoak, egunero sortzen diren arazo askori aurre egiteko. Baina ba al dago ere batere erantzun zientifikorik ez duen galderarik. Horretan, zientziak laguntzarik ez, baina metafisikak bai.
Zer da bizitza? Zein da bizitzaren zentzua? Zer da zuk bizi nahi duzuna?
Metafisikak hiru galdera handi horiei erantzuten laguntzen digu.
Baina badira, zientzia beharrezkotzat hartzen ez duten filosofoak. Adibidez, positibismoak (zientzia bera hartzen zuen jakintza zilegi bakartzat)
Ondorioz esan dezakegu zientziaren eta filosofiaren artean tirabirarik ez dagoela, osagarriak baizik.
