HARREMAN- ETA KOORDINAZIO FUNTZIOA

Estimuluak: Gorputzari erantzun bat ematea eragiten dioten aldaketak dira, kanpokoak edo gorputz barnekoak izan daitezke. Gorputzak erantzun bat ematean eragiten duen aldaketak dira, kanpokoak edo gorputz barnekoak izan daitezke. Erantzunak emateko orduan, gorputzak bi sistema ditu ekintzak koordinatzeko eta biek modu koordinatuan lan egiten dute.

Harreman-funtzioa: Kanpo- eta barne-inguruneko estimuluak antzemateko nerbio-egitura espezializatuak dira. Estimuluak antzemateaz eta prozesatzeaz (erantzuna emateaz) arduratzen den prozesu-multzoa da. Erantzunak emateko orduan, gorputzak bi sistema ditu ekintzak koordinatzeko eta biek modu koordinatuan lan egiten dute.

Koordinazio-funtzioa: Kanpo- eta barne-inguruneko estimuluak antzemateko nerbio-egitura espezializatuak dira. Estimuluak antzemateaz eta prozesatzeaz (erantzuna emateaz) arduratzen den prozesu-multzoa da. Erantzunak emateko orduan, gorputzak bi sistema ditu ekintzak koordinatzeko eta biek modu koordinatuan lan egiten dute.

Zentzumen-errezeptoreak: Kanpo- eta barne-inguruneko estimuluak antzemateko nerbio-egitura espezializatuak dira. Estimuluak antzemateaz eta prozesatzeaz (erantzuna emateaz) arduratzen den prozesu-multzoa da. Erantzunak emateko orduan, gorputzak bi sistema ditu ekintzak koordinatzeko eta biek modu koordinatuan lan egiten dute.

Lotu. Nerbio-sistema. Sistema endokrinoa.

Zentzumen-errezeptore motak: Barne-errezeptoreak. Kanpo-errezeptoreak.

Antzematen duten estimuluaren arabera, bost mota bereizten ditugu: Kimiorrezeptoreak. Mekanorrezeptoreak. Fotorrezeptoreak. Termorrezeptoreak. Nozizeptoreak.

Nerbio-zelulak: Nerbio-sistemak estimuluak antzematen ditu eta beharrezko erantzunak efektoreetara bidaltzen ditu. Bi zelula-motaz dago osatuta (neuronak eta glia-zelulak). Nerbio-sistemak estimuluak antzematen ditu eta beharrezko erantzunak fotorrezeptoreetara bidaltzen ditu. Bi zelula-motaz dago osatuta (neuronak eta glia-zelulak). Nerbio-sistemak estimuluak antzematen ditu eta beharrezko erantzunak termorrezeptoreetara bidaltzen ditu. Bi zelula-motaz dago osatuta (neuronak eta glia-zelulak).

NEURONAK: ▪ Oso zelula espezializatuak dira eta ia ez dute ugaltzeko gaitasunik. ▪ Seinaleak sortu, hartu eta transmititzen dizkiote beste zelula bati. ▪ Lau neurona-mota daude. ▪ Oso zelula espezializatuak dira eta ia ez dute ugaltzeko gaitasunik. ▪ Seinaleak sortu, hartu eta transmititzen dizkiote beste zelula bati. ▪ Hiru neurona-mota daude. ▪ Oso zelula espezializatuak dira eta ia ez dute ugaltzeko gaitasunik. ▪ Seinaleak sortu, hartu eta transmititzen dizkiote beste zelula bati. ▪ Bi neurona-mota daude.

▪ Hiru neurona-mota daude: Zentzumen-neuronak. Neurona motorrak. Interneuronak.

▪ Neuronetan hiru atal bereizten dira: Zelularen gorputza= soma. Dendritak. Axoia.

GLIA-ZELULAK: ▪ Neuronen atzean dauden zelulak dira eta ugaltzeko gaitasuna dute. ▪ Neuronentzat lan egiten dute, zehatz-mehatz: neuronak babesten dituzte, elikatzen dituzte, neuronen ingurunea garbitzen dute eta axoien mielinazko zorroa sortzen dute. ▪ Neuronen artean dauden zelulak dira eta ugaltzeko gaitasuna dute. ▪ Neuronentzat lan egiten dute, zehatz-mehatz: neuronak babesten dituzte, elikatzen dituzte, neuronen ingurunea garbitzen dute eta axoien mielinazko zorroa apurtzen dute. ▪ Neuronen artean dauden zelulak dira eta ugaltzeko gaitasuna dute. ▪ Neuronentzat lan egiten dute, zehatz-mehatz: neuronak babesten dituzte, elikatzen dituzte, neuronen ingurunea garbitzen dute eta axoien mielinazko zorroa sortzen dute.

NERBIO-BULKADAREN TRANSMISIOA. ● Nerbio-bulkadak dira neuronen artean transmititzen diren korronte elektrikoak (seinaleak). ● Beti mugitzen dira noranzko berean: dendritetatik axoiaren muturrera. ● Nerbio-bulkada neurona batetik (postsinaptikoa) beste batera (presinaptikoa) pasatzeko, SINAPSIA izeneko prozesua gertatzen da. ● Nerbio-bulkadak dira neuronen artean transmititzen diren korronte elektrikoak (seinaleak). ● Beti mugitzen dira noranzko berean: dendritetatik axoiaren muturrera. ● Nerbio-bulkada neurona batetik (presinaptikoa) beste batera (postsinaptikoa) pasatzeko, SINAPSIA izeneko prozesua gertatzen da. ● Nerbio-bulkadak dira neuronen artean transmititzen diren korronte elektrikoak (seinaleak). ● Beti mugitzen dira noranzko desberdinean: dendritetatik axoiaren muturrera. ● Nerbio-bulkada neurona batetik (presinaptikoa) beste batera (postsinaptikoa) pasatzeko, SINAPSIA izeneko prozesua gertatzen da.

SINAPSIA: ↪ Nerbio-bulkada neurona presinaptikoaren axoiko azken muturrera iristen da. ↪ Hor, neurotransmisoreak (mezulari kimikoak) dituzten besikula batzuk daude. ↪ Nerbio-bulkadak eragiten du besikulen neurotransmisoreak espazio sinaptikoan askatzea. ↪ Neurotransmisoreak neurona postsinaptikoaren dendritetan dauden errezeptore batzuekin elkartzen dira. Elkartzean, neurona postsinaptikoko dendritek nerbio-bulkada berri bat sortzen dute seinalea transmititzen jarraitzeko hurrengo neuronara. ↪ Nerbio-bulkada neurona presinaptikoaren axoiko lehen muturrera iristen da. ↪ Hor, neurotransmisoreak (mezulari kimikoak) dituzten besikula batzuk daude. ↪ Nerbio-bulkadak eragiten du besikulen neurotransmisoreak espazio sinaptikoan askatzea. ↪ Neurotransmisoreak neurona postsinaptikoaren dendritetan dauden errezeptore batzuekin elkartzen dira. Elkartzean, neurona postsinaptikoko dendritek nerbio-bulkada berri bat sortzen dute seinalea transmititzen jarraitzeko hurrengo neuronara. ↪ Nerbio-bulkada neurona presinaptikoaren axoiko azken muturrera iristen da. ↪ Hor, neurotransmisoreak (mezulari kimikoak) dituzten besikula batzuk daude. ↪ Nerbio-bulkadak eragiten du besikulen neurotransmisoreak espazio sinaptikoan askatzea. ↪ Neurotransmisoreak neurona postsinaptikoaren dendritetan dauden errezeptore batzuekin elikatzen dira. Elikatzean, neurona postsinaptikoko dendritek nerbio-bulkada berri bat sortzen dute seinalea transmititzen jarraitzeko hurrengo neuronara.

Nerbio-sistema. Bi atalez osatuta dago: NERBIO-SISTEMA ZENTRALA eta NERBIO-SISTEMA ENTZEFALOA. Bi atalez osatuta dago: NERBIO-SISTEMA PROSINAPTIKOA eta NERBIO-SISTEMA POSTSINAPTIKOA. Bi atalez osatuta dago: NERBIO-SISTEMA ZENTRALA eta NERBIO-SISTEMA PERIFERIKOA.

NERBIO-SISTEMA ZENTRALA. ● Bi atalez osatuta dago: ENTZEFALOA eta BIZKARREZUR-MUINA. ● Nerbio-sistema zentralaren inguruan hiru mintz babesgarri daude: MENINGEAK. ● Meningeen artean kolpeak moteltzea funtzio duen likidoa dago: LIKIDO ZEFALORRAKIDEOA. ● Bi atalez osatuta dago: PROSINAPTIKOA eta BIZKARREZUR-MUINA. ● Nerbio-sistema zentralaren inguruan hiru mintz babesgarri daude: MENINGEAK. ● Meningeen artean kolpeak moteltzea funtzio duen likidoa dago: LIKIDO ZEFALORRAKIDEOA. ● Bi atalez osatuta dago: ENTZEFALOA eta POSTSINAPTIKOA. ● Nerbio-sistema zentralaren inguruan hiru mintz babesgarri daude: MENINGEAK. ● Meningeen artean kolpeak moteltzea funtzio duen likidoa dago: LIKIDO ZEFALORRAKIDEOA.

ENTZEFALOA: GARUNA. ZEREBELOA. GARUN-ENBORRA.

BIZKARREZUR-MUINA: ▪ Bizkarrezurraren kanpoan dagoen kordoi mehea da, ornoen barruan. ▪ Entzefaloa eta nerbio-sistema periferikoa lotzen ditu. ▪ Bi funtzio betetzen ditu: ▫ Gorputzaren eta entzefaloaren arteko komunikazio-bidea da. ▫ Ekintza erreflexu (ez automatikoa) askoren zentroa da. Adibidez: eskua sutatik kentzea. ▪ Bizkarrezurraren barruan dagoen kordoi mehea da, ornoen barruan. ▪ Entzefaloa eta nerbio-sistema periferikoa lotzen ditu. ▪ Bi funtzio betetzen ditu: ▫ Gorputzaren eta entzefaloaren arteko komunikazio-bidea da. ▫ Ekintza erreflexu (automatiko) askoren zentroa da. Adibidez: eskua sutatik kentzea. ▪ Bizkarrezurraren barruan dagoen kordoi mehea da, ornoen barruan. ▪ Entzefaloa eta nerbio-sistema periferikoa lotzen ditu. ▪ Bi funtzio betetzen ditu: ▫ Gorputzaren eta entzefaloaren arteko komunikazio-bidea da. ▫ Ekintza erreflexu (automatiko) askoren zentroa da. Adibidez: eskua sutan sartzea.

NERBIO-SISTEMA PERIFERIKOA. ● Zentzumen-errezeptoreak, nerbio-sistema zentrala eta efektoreak banatzen ditu. ● Nerbioez osatuta dago. Nerbioak nerbio-zuntzen multzoak dira; multzo horiek neurona ezberdinen axoien elkarteak dira. ● Zentzumen-errezeptoreak, nerbio-sistema zentrala eta efektoreak lotzen ditu. ● Nerbioez osatuta dago. Nerbioak nerbio-zuntzen multzoak dira; multzo horiek neurona berdinen axoien elkarteak dira. ● Zentzumen-errezeptoreak, nerbio-sistema zentrala eta efektoreak lotzen ditu. ● Nerbioez osatuta dago. Nerbioak nerbio-zuntzen multzoak dira; multzo horiek neurona ezberdinen axoien elkarteak dira.

● Egiten duten konexioaren arabera, bi nerbio-mota bereizten dira: Zentzumen-nerbioak. Nerbio-motorrak.

Hiru gihar-mota daude: Gihar leuna. Gihar kardiakoa. Gihar eskeletikoa.

NERBIO-SISTEMA SOMATIKOA: ▪ Ez borondatezko mugimenduak eta ekintza inkontzienteak egiteaz arduratzen da. ▪ Egiten duen konexioa da: kanpoaldeko errezeptoreak - NSZ - gihar eskeletikoak. ▪ Estimuluak sortzen duen ez-borondatezko erantzuna EKINTZA ERREFLEXU SOMATIKOA edo ARKU ERREFLEXUA deitzen da. Adibidez: ekintza erreflexua gertatzen da eskua oso objektu bero batekin kontaktuan jartzen dugunean, edo medikuak belaunean kolpetxoa ematen digunean. ▪ Borondatezko mugimenduak eta ekintza kontzienteak egiteaz arduratzen da. ▪ Egiten duen konexioa da: kanpoaldeko errezeptoreak - NSZ - gihar eskeletikoak. ▪ Estimuluak sortzen duen ez-borondatezko erantzuna EKINTZA ERREFLEXU SOMATIKOA edo ARKU ERREFLEXUA deitzen da. Adibidez: ekintza erreflexua gertatzen da eskua oso objektu bero batekin kontaktuan jartzen dugunean, edo medikuak belaunean kolpetxoa ematen digunean. ▪ Borondatezko mugimenduak eta ekintza inkontzienteak egiteaz arduratzen da. ▪ Egiten duen konexioa da: kanpoaldeko errezeptoreak - NSZ - gihar eskeletikoak. ▪ Estimuluak sortzen duen ez-borondatezko erantzuna EKINTZA ERREFLEXU SOMATIKOA edo ARKU ERREFLEXUA deitzen da. Adibidez: ekintza erreflexua gertatzen da eskua oso objektu bero batekin kontaktuan jartzen dugunean, edo medikuak belaunean kolpetxoa ematen digunean.

Ekintza erreflexu somatikoaren / Arku erreflexuaren ezaugarriak hauek dira: - Inkontzienteak dira. - Bizkarrezur-muinean sortzen dira. - 3 neurona-motak parte hartzen dute: zentzumen-neuronak, interneuronak eta neurona motorrak. - Nerbio-bulkadak egiten duen bidea laburragoa eta azkarragoa da erantzuna borondatezkoa denean baino. - Kontzienteak dira. - Bizkarrezur-muinean sortzen dira. - 3 neurona-motak parte hartzen dute: zentzumen-neuronak, interneuronak eta neurona motorrak. - Nerbio-bulkadak egiten duen bidea laburragoa eta azkarragoa da erantzuna borondatezkoa denean baino. - Inkontzienteak dira. - Bizkarrezur-muinean hiltzen dira. - 3 neurona-motak parte hartzen dute: zentzumen-neuronak, interneuronak eta neurona motorrak. - Nerbio-bulkadak egiten duen bidea laburragoa eta azkarragoa da erantzuna borondatezkoa denean baino.

Erantzun motak: NSSaren borondatezko erantzuna. Arku erreflexua (NSSaren ez borondatezko erantzuna).

NERBIO-SISTEMA AUTONOMOA (= begetatiboa): ▪ Barruko organoen ez-borondatezko mugimenduak egiteaz arduratzen da, adibidez: bihotz-taupadak, jan, odol-hodien uzkurdura, guruinen jarduera… ▪ Egiten duen konexioa da: kanpoko organoen errezeptoreak - NSZ - nerbio motorrak. ▪ Barruko organoen ez-borondatezko mugimenduak egiteaz arduratzen da, adibidez: bihotz-taupadak, arnasketa, odol-hodien uzkurdura, guruinen jarduera… ▪ Egiten duen konexioa da: barruko organoen errezeptoreak - NSZ - nerbio motorrak. ▪ Barruko organoen borondatezko mugimenduak egiteaz arduratzen da, adibidez: bihotz-taupadak, arnasketa, odol-hodien uzkurdura, guruinen jarduera… ▪ Egiten duen konexioa da: barruko organoen errezeptoreak - NSZ - nerbio motorrak.

Nerbio-sistema autonomoa bi atalez osatzen da: Nerbio sistema sinpatikoa. Nerbio sistema parasinpatikoa.

- Sistema endokrinoa. ● Organismo ez bizietan elkarrengandik urrun dauden zelulen arteko mezuak sistema endokrinoak bidaltzen ditu. ● Sistema endokrinoa guruin endokrinoez osatuta dago. Guruin endokrinoak: mezulari kimikoak (hormonak) sortzen dituzten organoak dira. Adibidez: tiroidea (lepoan), giltzurrun gaineko guruinak eta gibela. ● Organismo bizietan elkarrengandik hurbil dauden zelulen arteko mezuak sistema endokrinoak bidaltzen ditu. ● Sistema endokrinoa guruin endokrinoez osatuta dago. Guruin endokrinoak: mezulari ez kimikoak (hormonak) sortzen dituzten organoak dira. Adibidez: tiroidea (oinetan), giltzurrun gaineko guruinak eta pankrea. ● Organismo bizietan elkarrengandik urrun dauden zelulen arteko mezuak sistema endokrinoak bidaltzen ditu. ● Sistema endokrinoa guruin endokrinoez osatuta dago. Guruin endokrinoak: mezulari kimikoak (hormonak) sortzen dituzten organoak dira. Adibidez: tiroidea (lepoan), giltzurrun gaineko guruinak eta pankrea.

SISTEMA ENDOKRINOAREN FUNTZIONAMENDUA. Sistema endokrinoak honela funtzionatzen du: ↪ Nerbio sistema autonomoak guruin endokrinoetara nerbio-bulkada darama. ↪ Guruinek hormona sortzen eta odolera isurtzen dute gorputzera garraiatzeko. ↪ Zelula guztiak ez dira gai hormona hori odoletik hartzeko eta erabiltzeko, mintz plasmatikoan errezeptore espezifiko batzuk izan behar dituztelako. Hormona zehatz baterako errezeptoreak dituzten zelulak ITU-ZELULAK deitzen dira. ↪ Itu-zelulen errezeptoreak hormonarekin lotzen dira eta informazioa zelularen barnealdera transmititzen dute. Jarraian, zelulak erantzun bat ematen du. Sistema endokrinoak honela funtzionatzen du: ↪ Nerbio sistema ez autonomoak guruin endokrinoetara nerbio-bulkada darama. ↪ Guruinek hormona sortzen eta odolera isurtzen dute gorputzera garraiatzeko. ↪ Zelula guztiak gai dira hormona hori odoletik hartzeko eta erabiltzeko, mintz plasmatikoan errezeptore espezifiko batzuk izan behar dituztelako. Hormona zehatz baterako errezeptoreak dituzten zelulak ITU-ZELULAK deitzen dira. ↪ Itu-zelulen errezeptoreak hormonarekin lotzen dira eta informazioa zelularen barnealdera transmititzen dute. Jarraian, zelulak erantzun bat ematen du. Sistema endokrinoak honela funtzionatzen du: ↪ Nerbio sistema autonomoak guruin endokrinoetara nerbio-bulkada dakar. ↪ Guruinek hormona sortzen eta odolera isurtzen dute gorputzera garraiatzeko. ↪ Zelula guztiak ez dira gai hormona hori odoletik eraman eta erabiltzeko, mintz plasmatikoan errezeptore espezifiko batzuk izan behar dituztelako. Hormona zehatz baterako errezeptoreak dituzten zelulak ITU-ZELULAK deitzen dira. ↪ Itu-zelulen errezeptoreak hormonarekin lotzen dira eta informazioa zelularen barnealdera transmititzen dute. Jarraian, zelulak erantzun bat hartzen du.

Hormonen ezaugarriak: ▪ Hormona bakoitzak errezeptore espezifiko bat dauka. ▪ Bakoitzak funtzio bat betetzen du: metabolismoa aldatu, hazkundea eragin, bihotz erritmoa bizkortu, gernu gehiago / gutxiago sortu, obulazioa emakumeen kasuan… ▪ Funtzioa bete ondoren, azkar desagertzen dira. ▪ Hormona gehiegi edo gutxiegi jariatuz gero, gaixotasunak garatzen dira. ▪ Hormona bakoitzak errezeptore espezifiko bat dauka. ▪ Bakoitzak funtzio bat betetzen du: metabolismoa kendu, hazkundea eragin, bihotz erritmoa bizkortu, gernu gehiago / gutxiago sortu, obulazioa emakumeen kasuan… ▪ Funtzioa bete ondoren, azkar agertzen dira. ▪ Hormona gehiegi edo gutxiegi jariatuz gero, gaixotasunak garatzen dira. ▪ Hormona bakoitzak errezeptore espezifiko bat dauka. ▪ Bakoitzak funtzio bat betetzen du: metabolismoa aldatu, hazkundea eragin, bihotz erritmoa bizkortu, gernu gehiago / gutxiago sortu, obulazioa emakumeen kasuan… ▪ Funtzioa bete ondoren, geldo desagertzen dira. ▪ Hormona gutxiegi edo ezeri jariatuz gero, gaixotasunak garatzen dira.

NERBIO-SISTEMAREN ETA SISTEMA ENDOKRINOAREN ARTEKO LOTURA. Bi sistemak HIPOTALAMOAK kontrolatzen ditu, garun-enborrean dago. Hipotalamoak eta hipofisiak elkarrekin egiten duten hormona-mailen kontrolari deitzen zaio HIPOTALAMO-HIPOFISI ARDATZA. Bi sistemak HIPOTALAMOAK kontrolatzen ditu, bizkar-enborrean dago. Hipotalamoak eta hipofisiak elkarrekin egiten duten hormona-mailen kontrolari deitzen zaio HIPOTALAMO-HIPOFISI ARDATZA. Bi sistemak HIPOTALAMOAK kontrolatzen ditu, gibel-enborrean dago. Hipotalamoak eta hipofisiak elkarrekin egiten duten hormona-mailen kontrolari deitzen zaio HIPOTALAMO-HIPOFISI ARDATZA.

HIPOTALAMOA. HIPOTALAMOA. HIPOFISIA.

GURUIN ENDOKRINOAK. Tiroidea (lepoan). Giltzurrun gaineko guruinak. Pankrea. Obulutegiak. Barrabilak.

Definizioak. Estimulua. Erantzuna. Errezeptoreak. Sinapsia. Meningeak. Likido zefalorrakideoa. Nerbioak. Guruin endokrinoak.